Yaşlılarda Çoklu İlaç Kullanımı
Yaşlılar için sağlık sorunları nedeniyle çoklu ilaç kullanımı önemli bir sorundur. Yapılan çalışmalar 65 yaş üzeri kişilerin çeşitli nedenlerle reçeteli veya reçetesiz olmak üzere %95’inin haftada en az bir ilaç kullandığını, %40’ının beş veya daha fazla, %15’inin ise on ve üzerinde ilaç kullandığını ortaya koyan çalışmalar mevcuttur.
Özellikle reçetesiz ilaç kullanımı ciddi yan etkileri de beraberinde getirmektedir. Sıklıkla reçetesiz kullanılan ilaçlar ağrı kesiciler, kabızlık ilaçları ve takviye ürünlerdir.
Yaşlı bireylerde kalp damar ilaçları, tansiyon ilaçları, kan sulandırıcılar, psikiyatrik ilaçlar vs birbirleriyle etkileşim sonucunda bazen hayati risk teşkil edecek sağlık sorunlarına da yol açabilmektedir.
Yapılan çalışmalar kadınlarda ilaç kullanımın daha fazla olduğunu, eğitim düzeyi düştükçe reçetesiz ilaç kullanım oranının arttığını göstermektedir.
Yaşlılarda ilaç kullanımını etkileyen fizyolojik özellikler:
- Yaşlanma ile birlikte vücut yağ kitlesi azalır, vücut sıvısı azalır ve proteinlere ilaçların bağlanma durumunda değişiklikler olur.
- Mide barsak sisteminin yapısında, kasılma gücünde, tonusunda değişiklikler olur.
- Böbrek kan akımı azalır, atılım azalır, ilaçların serumda birikme ihtimali artar.
- Reseptörlere bağlanarak etki gösteren ilaçlara reseptörlerin ilgisi azalabilir.
Yaşlılarda ilaç kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar:
- 65 yaş üzeri sağlık sorunları değerlendirirken hastanın ilaç kullanım öyküsü iyi alınmalıdır, eksik bırakılan ilaç olmamalıdır.
- Sağlık sorunlarının çoklu ilaç kullanımına bağlı olabileceği akılda tutulmalıdır.
- İlaç yazarken ilacın gerekliliği iyice netleştirilmeli, kullandığı diğer ilaçlarla etkileşimi göz önünde tutulmalıdır.
- İlaç dozları az, kolay uygulanabilir şekilde ayarlanmalıdır, hastanın uyku düzeni ilaç seçimini etkileyebilir.
- İlaca düşük dozda başlamak, yavaş yavaş etkinliğe göre dozu artırmak gerekebilir.
- İlaç seçerken hastanın uyumu dikkate alınmalıdır.
- İlaç yan etkileri mutlaka dikkate alınmalıdır. Yaşlılarda ilaç yan etkileri diğer yaşlara göre daha ağır seyredebilir.
- Hasta veya yakınları ilaca ilişkin bilgilendirilmelidir. Mümkünse yazılı bir kullanım talimatı verilmelidir.
- İlaçların metabolizması, dağılımı, emilimi, atılımı ilaç seçiminizi etkileyebilir.
- Birden fazla organ üzerinde etkisi olan ilaçları tercih etmemek gerekir.
- Mümkün olduğunda çoklu ilaç kullanımını en aza indirmelidir.
- Yeni ilaçlar reçetelenirken mümkün olduğunca teker teker başlamakta fayda vardır.
- İlaçlar belli aralıklarla tercihen 6 ayda bir gözden geçirilmeli, etkinliği şüpheli olan ilaçlarda ısrar etmemelidir.
- Çoklu ilaç kullanan hastalara günlük veya haftalık ilaç alım düzeylerini takip edebilecekleri ilaç kutuları tavsiye edilebilir.
- Kalp damar ilaçları, tansiyon ilaçları, kan sulandırıcılar gibi ilaçların düzenli olarak kan testleri veya tansiyon ölçümleri ile takip edilmesi gerekir.
- Bir ilacın yan etkisini önlemek için yeni ve başka bir ilaç başlamak yerine yan etki oluşturan ilacın doz ayarlamalarını yapmak daha uygun olabilir.
- Yaşlılarda ilaç seçerken birden fazla hastalığa iyi gelebilecek ilaçları tercih etmek yan etki gelişiminin azaltılması açısından daha faydalıdır.
- Yaşlılarda tedaviye uyum iyi takip edilmelidir. İlaçların etkilerini geç göstermesi, karmaşık tedavi protokolleri, ilacın ve yan etkilerinin iyi anlatılmaması, tedavi gereksinimi konusunda ikna edilmemiş olmaları, hasta hekim ilişkisinin zayıf olması gibi faktörler tedaviye uyumu azaltabilir. Kontrollerin zamanında yapılması, sağlık ekibinin ulaşılabilir olması uyum açısından önemlidir.