Potasyum iyodür ve tiroid
Potasyum iyodür, Dünya Sağlık Örgütü’nün temel ilaçlar listesinde yer alan, tiroid hormonu üretimini etkileyen bir ilaç ve besin takviyesidir. Kimyasal yapısı KI şeklindedir. Genellikle tiroid bezini korumak için kullanılır.
İçeriğindeki iyot sayesinde saatler içerisinde tiroid bezinden tiroglobulin proteolizini azaltır, böylece tiroid hormonu sekresyonunu azaltır. Kullanımını takiben kandaki T4 ve T3 konsantrasyonlarında düşüş meydana gelir. Akabinde hipofizden salgılanan ve T3 ve T4 salgılanmasını uyaran TSH konsantrasyonlarında geçici artışlara neden olur.
Potasyum iyodürün ikinci bir etkisi ise tiroid hormon sentezini baskılamasıdır. Tiroid hormonlarının aşırı arttığı hipertiroidizm vakalarında, tirotoksikozun engellenmesi için veya tiroid fırtınası durumunda kullanılır. Ayrıca hipertiroidizm ile seyreden Graves hastalığında da kullanılabilmektedir. Tirotoksikoz vakalarında günde 3 defa 250 mg potasyum iyodür kullanılmaktadır.
Potasyum iyodürün üçüncü bir etkisi, tiroid bezinin kanlanmasını azaltmasıdır. Bu etkisi sebebiyle tiroid cerrahisi öncesi hazırlık evresinde kullanılabilmektedir.Bu sayede tiroidektomi sonrasında kanama riski azalır.
Çevresel felaktelerde radyasyonun etkisinden korunmak için de potasyum iyodür ilk tercih edilen ilaçlardandır. Radyoaktif etkilenme durumunda alınan potasyum iyodür, tiroid bezindeki iyot mekanizmasını baskıladığı için, dışardan alınabilecek radyoaktif iyot moleküllerinin tiroid hormon mekanizmasında bağlanabileceği yerleri önceden işgal eder. Bu sayede radyoaktif iyot tiroide bağlanamaz ve atılır. Bu sayede radyasyonun etkisiyle oluşması muhtemel tiroid kanserleri ve tiroiditlerden korunmuş olunur.
Radyoaktif kaza durumlarında potsyum iyodür stratejik ilaçlardan bir tanesi haline gelmiştir. Öncelikle bebekler, çocuklar, gebeler ve emziren kadınlarda, en düşük doz kullanılır. 18-40 yaş arasında normal doz kullanılır. 40 yaş üzeri kişilerde sadyasyon maruziyeti yüksekse ve riskli kişilerde kullanılır. Radyoaktif felaketlerde, olay merkezinden on millik bir yarıçaptaki kişilerin ilk 3-4 saat içerisinde potasyum iyodür kullanması gerekir. Potasyum iyodür günde bir doz halinde 150 mg kullanılır. 12 saatten daha geç alımı halinde koruyuculuğu azalmaktadır.
Bazı dermatolojik hastalıklarda, potasyum iyodür, antiinflamatuvar etkisi sebebiyle de kullanılabilmektedir. Etki mekanizması tam olarak bilinmemektedir. Dermatozların tedavisinde günde 3 defa 300 mg kullanılabilmektedir. Mikozların tedavisinde daha yüksek dozlar kullanılmaktadır. Mikozlarda günde 3 defa 600 mg potasyum iyodür kulanılır. Duruma göre bu doz günlük 6 gr’a kadar çıkartılması gerekebilir.
Potasyum iyodür ilaç olarak, tablet veya sıvı formda olabilir. Tabletleri gnellikle 65 ve 130 mg, sıvı formu ise 65 mg/mL şeklindedir. Sıvı formları damla hesabı yapılarak kullanılır. Damla başına 30-50 mg iyot içeren ve 24 mg iyot içeren formları mevcuttur. Yine de kullanılmadan önce hekimin reçetesi ve ilaç bilgileri kontrol edilmelidir.
Bazı hastaların, ağızdan ilaç alamadığı tiroid fırtınası gibi durumlarında, damardan uygulanabilen lugol solüsyonları ile potasyum iyodür tedavisi uygulanabilmektedir.
Potasyum iyodür ilk iki hafta kullanımda pek yan etki oluşturmaz. Daha uzun kullanımlarda genellikle gastrointestinal sistem rahatsızlıkları olabilmektedir. Ağızda acı tad, mide bulantısı, ishal ve kusma görülebilir.
Potasyum iyodür uzun süreli veya yüksek doz kullanımı halinde, iyodizm veya potasyum toksisitesine neden olabilir. İyodizm, diş ve diş etlerinde ağrı, şiddetli baş ağrısı, konjonktival hiperemi, lakrimasyon, bulanık görme, burun akıntısı ve siyalore ile karakterize bir iyodür zehirlenmesi sendromudur.
KI’nin bozulmuş böbrek fonksiyonu veya diğer potasyum içeren ilaçlar, potasyum tutucu diüretikler ve anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri (ACE inhibitörleri) ile eşzamanlı kullanımı hiperkalemiye neden olabilir.
Potasyum iyodür kullanımının uzun sürmesi halinde, yüksek doz iyot etkisiyle, hastalarda hipotiroidizm gelişebilmektedir. Buna Wolf-Chaikoff etkisi denilmektedir.
Her ilaçta olduğu gibi potasyum iyodür uygulaması sırasında anjiyoödem ve ürtiker gibi alerjik reaksiyonlara dikkat etmek gerekir.
Potasyum iyodür kullanımı sırasında, ciltte, şiddetli akneiform, veziküler püstüler, hemorajik veya ürtikeryal lezyonlarla karakterize olan, iyoderma adı verilen nadir bir lezyona neden olabilir.
Potasyum iyodürün diğer sistemik yan etkileri arasında ürtiker, ateş, eozinofili, sarılık, kaşıntı, anjiyoödem ve bronkospazm yer alır. Bu durumda tedavi yüksek doz kortikosteroid tedavisidir.
Potasyum iyodür, mevcut bir hastalığı sebebiyle tiroid ilacı kullana hastalarda ve iyot alerjisi olan hastalarda kullanılmaz. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda kullanılmaz. Ayrıca kanser, siroz, AIDS, otoimmün hastalıkları olan hastalar veya kötü yönetilen diyabet hastaları, nakil hastaları ve kortikosteroid kullananlar gibi bağışıklık sistemi baskılanmış hastalar, bağışıklık sistemini etkilediği için potasyum iyodür kullanmamalıdır. Ayrıca neonatal hipotiroidizm, tiromegali, fetal hava yolu obstrüksiyonu ve uzamış doğum eylemine neden olduğu için gebe, hamile veya emziren kadınlarda kullanılmaz.
Potasyum iyodürden kaynaklanan hipotiroidizm tablosu, ilacın kesilmesinden sonra yaklaşık bir ayda normale dönmektedir. Ancak özellikle kronik böbrek hastalarında görülen, iyodüre bağlı hiperkalemi, acil bir durumdur. Dakikalar içerisinde müdahale edilmesi gerekir.