Gastrit nedir?
Gastrit mide iç yüzeyini kaplayan zarın iltihaplanmasıdır. Oldukça sık görülen bir durumdur. Bazen tedavisi zor olabilir. Uygun şekilde tedavi olmayan vakalar ciddi komplikasyonlar geliştirebilir.
Mide yapısı ve görevleri:
Mide karnın üst kısmında, diyaframın altında ve karın boşluğunun solunda yer alır. Kaslardan oluşur ve genişleyebilen bir organdır. Üst kısımda özefagus (yemek borusu) ile alt kısımda duodenum (ince bağırsağın üst bölümü) ile devam eder. Özefagus-mide arasında ve duodenum-mide arasında sfinkterler vardır. Üstte bulunan sfinkter mide asidinin yemek borusu ve yukarısına geçişini önlerken, alt sfinkter (pilor) sindirime uğrayan besinlerin ince bağırsağa geçişini yavaşlatır.
Mide bulunduğu konum itibarıyla karaciğer, kalın bağırsağın bir kısmı, dalak ve pankreas ile komşudur. Diyafram aracılığı ile de sol akciğerin alt kısmı ve kalp ile komşuluk yapar.
Midede yer alan bezler pepsinojen, hidroklorik asit, intrinsik faktör ve mukus salgılar.
- İntrinsik faktör B12 vitamini emilimi için gereklidir. Eksikliğinde pernisiyöz anemi oluşur.
- Hidroklorik asit (mide asidi), pepsinojeni pepsine çevirir. Bağışıklık sisteminde rol oynar, proteinlerin sindirimi için asit ortam oluşturur.
- Pepsinojen, hidroklorik asit aracılığıyla pepsine dönüşür ve proteinlerin sindiriminde görev alır.
- Mukus ise mideyi hidroklorik asidin zararlı etkilerinden korur.
Midenin sindirimdeki görevleri şunlardır:
- Besinleri karıştırma: Ağızda çiğnenen besinler yemek borusu aracılığıyla mideye geçer. Mide kendine özgü hareketlerle (peristaltizm) bu besinleri karıştırır ve yavaş yavaş ince bağırsağa gönderir.
- Besinleri parçalama: Mide salgıladığı hidroklorik asit ve pesinojen aracılığı ile kimyasal olarak besinleri parçalar. Fiziksel karıştırma ile birlikte besinleri ince bağırsakta emilebilir bir forma (kimus) sokar.
- Depolama: Mide sindirim sisteminin en geniş organıdır. Alınan besinler bir müddet midede depolanır. Bu sayede hem peristaltik hareketlerle karıştırılır hem de mide salgıları ile sindirime uğrarlar. Depolama süresi sıvı gıdalar için 12-20 dakika, katı gıdalar için 90-120 dakikadır.
- Emilim: Asıl olarak ince bağırsakta besinler emilirler. Ancak özellikle sıvı kaybı durumda su, aspirin, aminoasitler, suda eriyen vitaminlerin bir kısmı, kafein, alkollü içeceklerin bir kısmı midede emilebilir.
- B12 vitamini emilimine destek: Mide salgıladığı intrinsik faktör yardımıyla B12 vitamini ince bağırsakta emilebilir hale gelir.
Gastrit nedenleri:
Mide asit salgısının fazla olması veya mide iç yüzeyini kaplayan mukozanın zarar görmesi durumunda ortaya çıkar.
Gastrit genellikle iki türde değerlendirilir:
Akut gastrit (gastropati): Genellikle aspirin, ağrı kesiciler, alkol, safra reflüsü gibi nedenlerle oluşabilir. Asemptomatik olabileceği gibi çoğunlukla karın ağrısı, kanama gibi belirtilerle kendini gösterir.
Kronik gastrit: Çoğunlukla helicobakter pyloriye bağlı olarak gelişir. Yıllarca sürebilir. Çoğunlukla asemptomatiktir, bazen şişkinlik, hazımsızlık, öğünlerden sonra rahatsızlık hissi ile kendini gösterir. Pernisiyöz anemi, mide ülseri, mide kanseri riski taşıyabilir.
Kronik gastrit nedenlerine göre üç tipe ayrılır. Bunlar:
- A tipi gastrit (otoimmun hastalıklar kaynaklıdır),
- B tipi gastrit (enfeksiyonlar özellikle helicobacter pylori kaynaklıdır),
- C tipi gastrit (kimyasallar veya toksik maddelerle tahriş kaynaklıdır).
Gastrit nedenleri çoğunlukla şunlardır:
- Helicobacter pylori (En sık nedendir. Mide ve duodenuma yerleşen gram negatif bir bakteridir. Yerleştiği yerde kronik iltihaba neden olur),
- Sigara tüketimi,
- Aşırı alkol tüketimi,
- Uyuşturucu madde kullanımı,
- Bazı ağrı kesiciler (özellikle non steroidal anti inflamatuar (NSAID) ilaç olan aspirin, ibuprofen vs),
- Stres (uzun süre ilaç kullanımı gerektiren kronik hastalıklar, büyük ameliyatlar, ciddi yanıklar, büyük kazalar, ciddi psikolojik travmalar vs),
- Radyoterapi,
- Kemoterapi ilaçları,
- Otoimmun hastalıklar (bağışıklık sistemi kendi vücut hücrelerine saldırır),
- Gıda zehirlenmeleri.
Gastrit belirtileri:
Akut gastrit belirtileri:
- Ani başlayan, mide üzerine bastırınca artan karın ağrısı,
- Sırt ağrısı,
- Bulantı, kusma,
- İştahsızlık,
- Mide yanması,
- Şişkinlik,
- Sık geğirme,
- Kanlı kusma,
- Siyah renkli gayta.
Kronik gastrit belirtileri:
- Çoğu belirti vermez,
- Karında şişkinlik,
- Yemeklerden sonra rahatsızlık hissi,
- Hazımsızlık,
- Geğirme,
- İlerleyen dönemde mide ülseri belirtileri.
Gastrit tanısı:
Gastrit tanısı iyi bir anamnez ve fizik muayene ile konulabilir. Kesin tanı için endoskopi gereklidir. Mide dokusunun gözle görülmesi ve gerekirse biyopsi örneği alınması ile tanı konur. Helicobacter pylori araştırması da yapılır.
Gayta incelemesi kanama varsa faydalıdır. Ayrıca ultrasonografi, röntgen grafileri sık olmamakla birlikte bazı durumlarda kullanılabilir.
Gastrit tedavisi:
Tedavinin temel amacı mide asit salgısının azaltılması, varsa enfeksiyonun önlenmesidir.
- Antiasitler,
- Proton pompa inhibitörleri,
- H2 (Histamin 2) blokerleri kullanılabilir.
Helicbacter pylori için antibiyotik tedavisi uygulanır.
B12 vitaminieksikliği varsa takviye yapılır.
Gastrit için öneriler:
- Öğünlerde fazla yemeyin, azar azar yiyin, gerekirse öğün sayısını artırın,
- Asitli, baharatlı, acı, yağlı, kızarmış gıdalardan uzak durun,
- Sigara içmeyin,
- Fazla kahve tüketmeyin,
- Alkol ve uyuşturucu maddelerden uzak durun,
- Aspirin ve diğer NSAID ağrı kesicileri kullanmayın,
- Yemeklerde ev yapımı yoğurt, tarhana gibi probiyotikleri tercih edin,
- Çikolata, işlenmiş gıdalar, dondurulmuş gıdalar, şekerli gıdalardan uzak durun,
- Taze meyve sebzeler, elma, yulaf ezmesi, tam tahıllar, az yağlı et (balık,tavuk vs) tercih edilebilir,
- Brokoli, sarımsak, zencefil, zerdeçal, kekik, ananas, yeşil çay, havuç, pancar suyu gastrit şikayetlerinin giderilmesinde faydalı olabilir.
- Psikolojik olarak sizi sıkıntıya sokan olaylardan uzak durun veya bir uzman desteği alın.
Gastrit komplikasyonları:
Gastrit uygun şekilde tedavi olmazsa uzun vadede
- Pernisiyöz anemi,
- Mide ülseri,
- Mide polipleri,
- Mide kanseri gelişebilir.