Çocuklarda öfke nöbetleri
Öfke çocuklar için engellendikleri durumlarda engeli aşmak, kendisi açısından hoş olmadığını düşündüğü durumdan kurtulmak için başvurulan bir tutum ve davranış türüdür. Kendi düşüncesine göre bir şeylerin doğru ve adil olmadığını ifade etme yöntemidir. Aslında korkuları ile baş etme, sorunlarına çözüm bulma ve kendini ifade etme açısından bazen faydalı da sayılabilir. Çocuğun kişiliğinin korunması, saygınlık kazanması ve bu saygınlığının devam ettirilmesinde rol oynar.
Öfkenin dışa vurum şekli saldırganlıktır. Doğuştan gelen içgüdüsel bir davranıştır ve küçük çocuklar için normal bir durum olarak kabul edilir. Mutluluk gibi duyguların dışa vurum şekillerinden biridir.
Ancak öfke ve saldırganlık davranışı kontrolden çıkarsa bir sorun olarak karşımıza çıkar. Gereksiz amaç ve beklentiler içine giren çocuk, sürekli saldırganlık ve öfke hali ile anlaşılmaz bir hal alır. Sosyal ilişkileri bozulur. Sürekli kavgaya hazırdır. Arkadaşları ile normal konularda bile tartışır. Sürekli haklı olduğunu iddia eder. Oyunun kurallarını kendine göre yeniden düzenler. Tepkileri anlamsız ve orantısızdır.
Öfke nöbetleri özellikle 1-3 yaş çocuklarda daha sık görülür. İstediklerine ulaşamama kadar isteklerini ifade edememe de öfke nöbetlerini artırır.
Çocuklarda öfke nöbetlerinin nedenleri:
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromu,
- Otizm spektrum bozukluğu,
- Zeka geriliği ile seyreden hastalıklar,
- Beyin zarı iltihabı,
- Kaygı bozuklukları,
- Duygudurum bozuklukları,
- Psikozlar,
- Ebeveynler arasındaki hoşgörü veya cezalandırma farklılıkları,
- Aile içi şiddet,
- Aile içi iletişim sorunları,
- Konuşma sorunları,
- Dijital bağımlılık,
- Akran zorbalığı,
- Taciz veya istismara uğrama,
- Ciddi travmalar,
- Yeterince sevgi görememe,
- Saldırganlığı teşvik eden bir sosyal çevre,
- Öfke ile istediğine ulaşabilme gücü,
- Erken yaşta sorumluluk alma,
- Yanlış eğitim programları,
- Zorlayıcı ödevler, sınav heyecanı,
- Ergenlik dönemi.
Çocuklarda öfke nöbetlerinin belirtileri:
- Aşırı gerginlik hali,
- Kalp atım sayısında artma,
- Düzensiz solunum,
- Kan basıncının artması,
- Sabırsızlık,
- Aile bireyleri ve arkadaşları ile anlaşamama,
- Bağırarak konuşma,
- Akranlarına vurma, ısırma, tükürme, tehditkar söylemler,
- Eşyalara tekme atma, vurma,
- Cezalardan etkilenmeme.
Çocuklarda öfke kontrolü ile başa çıkma:
- Birlikte zaman geçirin: Çocuğunuzla birlikte öfkeyi konuşun, birlikte öfkeyi resimle çizmeye çalışın, birlikte bir şeyler yapmak çocuğunuzu rahatlatır, öfkeyi ifade edebilmesine imkan sağlar.
- Örnek olmayın: Evde sürekli kavga eden, birbirine öfkelenen anne ve baba çocuk için birer rol model olacaktır. Tartışmalarınızı çocuğunuzun duyamayacağı veya göremeyeceği alanlara taşıyın.
- Sakin olun: Çocuğunuzun öfkesine öfkeyle karşılık vermek çözüm olmayacak, aksine rol model olacaktır. Sorunu öfkelenerek çözemeyeceğiniz için sakin ve sabırlı olun. Öfke nöbetleri esnasında onu yalnız bırakmayın. Bu durum onda terkedilmişlik, yalnızlık duygusunun gelişmesine yol açar.
- Sınırları belirleyin: Öfke ve saldırganlığının onun makul olmayan isteklerini kabul edeceğiniz anlamına gelmediğini anlatın. Talebinin karşılanması ona her şeyi öfke ile çözebileceği fikrini verir. Etrafa zarar veriyorsa ortamdan sakinleşene kadar uzaklaştırın. Özellikle kalabalık ortamda öfke nöbetlerinin isteklerini kabul ettiremeyeceğini gösterin.
- Konuşun: Öfke nöbetleri geçtikten ve çocuğunuz sakinleştikten sonra, onunla isteği hususunda görüşün. Onu neden kabul etmediğinizi uygun bir dille anlatın. Çocuğunuz gergin, öfkeli iken onunla tartışmayın.
- Öfke kontrolünü öğretin: Öfkelendiği zaman ona kadar saymak, yumruklarını sıkıp açmak, ortamdan uzaklaşmak, güvendiği biriyle sohbet etmek gibi sakinleştirebilecek yöntemler öğretin. Arkadaşlarına zarar vermenin iyi bir şey olmadığını, zamanla arkadaşsız kalabileceğini ona uygun dille anlatın.
- Ödüllendirin: Öfke nöbetleri dışında ona ödüller verin, isteklerini karşılamaya çalışın. Ödüllendirmek her zaman için ona hediye almak demek değildir. Ona güzel şeyler söylemek, onu öpmek, kucaklaşmak da yeri geldiğinde en büyük ödüllerdendir. Onu sevdiğinizi mutlaka ona hissettirin.
- Tetikleyicilerden uzaklaştırın: Çocuğunuzun öfke nöbetine neden olan şeyleri, ya da etkileyen faktörleri tespit etmeye çalışın. Mümkünse onları uzak tutmaya, uykusuzluk gibi faktörleri ise gidermeye çalışın. Saldırganlık içeren televizyon programları ve bilgisayar oyunlarından uzak tutun.
- Deşarj edin: Spora yönlendirmek gibi uygulamalar çocuğunuzun öfke duygusunun deşarj olmasına neden olabilir. Resim yapmak, müzik aleti çalmak, şarkı söylemek gibi faaliyetler yardımcı olabilir.
- Destek alın: Bazen çocuklardaki öfke nöbetleri anne ve babanın kontrol edemeyeceği noktaya ulaşabilir. Arkadaşlarına zarar verme noktasına gelen öfke nöbetlerinde uzman (çocuk ve ergen psikiyatristi) desteği almaktan çekinmeyin. Uzmanlar psikoterapi, bilişsel davranışçı terapi, ilaç tedavisi gibi seçeneklerle öfke nöbetlerinin kontrolünde size yardımcı olacaktır.