Çocuklarda Ergenliğe Geçiş Dönemi (Puberte, Büluğ Çağı)
Çocukluk döneminin tamamlandığı ve yetişkinliğe geçiş dönemidir. Erkek çocuklarında ortalama 12 (11,5-17) yaş, kız çocuklarında 11 (11-15) yaşında başlar. Büyüme ve gelime tamamlanmıştır. Ergenliğe geçiş süresi 21 yaşına kadar devam edebilen uzun bir süredir. Genç kızlık veya delikanlılık dönemidir.
Ergenlik dönemini etkileyen faktörler:
- Ailesel özellikler: Kalıtımsal özellikler ergenlik döneminin erken veya geç olmasını etkiler. Anne ve babanın ergenliğe geçiş dönemleri çocuklarının da geçiş dönemleri hakkında fikir verebilir.
- Etnik köken: Bazı toplumlar genel olarak ergenliğe erken girerken, bazı toplumlar ise geç girebilir. Buna toplumların beslenme alışkanlıkları, iklim koşulları da etki edebilir.
- Beslenme alışkanlıkları: Daha sağlıklı beslenen, protein ve kalori ihtiyacının karşılandığı toplumlarda ergenliğe geçiş daha erken olabilir.
- Hastalıklar: Bazı hastalıklar ve kullanılan ilaçlar da ergenliğe geçişi ciddi olarak etkiler.
- Sosyo-ekonomik seviye: Beslenme, hastalıklara yakalanma riski, yaşam koşulları, stres gibi faktörler sosyo ekonomik koşullardan etkilenmektedir. Bu da ergenliğe geçişte bir faktör olarak karşımıza çıkar.
- Travma: Geçirilen ağır travmalar, afetler, tacizler, istismar gibi ciddi stres kaynağı olaylar ergenliğe geçişi etkileyebilir.
Ergenliğe geçiş üç dönem olarak değerlendirilir:
- Başlangıç: Kızlar için 11-15 yaş, erkekler için 11,5-17 yaş
- Orta dönem: Kızlar için 15-18 yaş, erkekler için 17-19 yaş
- Son dönem: Kızlar için 18-20 yaş, erkekler için 19-21 yaş
Ergenliğe geçiş döneminde biyolojik, psikolojik ve sosyal yönden ciddi değişimler gerçekleşir. Özellikle ruhsal değişimler çalkantılar halindedir ve bazen kendisi, ailesi, arkadaşları açısından sorunlar oluşturabilir.
Biyolojik değişimler:
- Boy uzaması: Kızlarda 15-23 cm, erkeklerde ise 25-30 cm kadar boy uzaması olur. Kızlar ergenlik dönemine daha erken girdiğinden erkeklere göre başlangıçta daha uzundurlar. Ancak erkekler orta döneme doğru kızlara yetişir ve geçerler.
- Ağırlık artışı: Ergenlik döneminde kızlar ortalama 16 kilogram, erkekler ise ortalama 20 kilogram kadar alırlar.
- Adet görme: Kızlarda ergenliğin en önemli belirtilerindendir. 13 yaş civarında görülür. Başlangıçta biraz ağrılı ve düzensiz olabilir. Birkaç yıl içerisinde adet düzene girer ve ağrı kaybolur.
- Kıllanma: Erkeklerde sakal bölgesinde, koltuk altında, pelvik bölgede kıllanma görülür. Ortalama 13 yaş civarında başlar.
- Sivilceler: Ergenlik döneminin sık rastlanan belirtilerindendir. Bazen kalıcı izler bırakabilir. Artan yağ dokusuna bağlıdır.
- Ses kalınlaşması: Ergenlik döneminde özellikle erkeklerde seste çatallaşma, kalınlaşma görülür.
Ruhsal değişimler:
Ergenlik dönemi ruhsal açıdan çalkantılar dönemidir. Ergenin anlaşılamadığını, ailenin de anlayamadığını düşündüğü bir duygusal dönem olarak gelişir. Fırtına/gerginlik dönemi olarak da bilinir. Hem ergen hem de ailesi için duygusal yönden zor bir dönemdir. Sabır ve anlayış içinde geçmesi gerekir.
Bu dönemde ergende gerçekleşmesi beklenen olası duygusal değişimler:
- Her şeyden, her hareketten, sözden alınabilir.
- Duygularını yoğun olarak yaşar.
- Sık sık aşık olur.
- Özgüven sorunları yaşar.
- Her şeyden tedirgindir.
- Sürekli bir huzursuzluk içindedir.
- Herkesten çekinir.
- Geniş bir hayal dünyası vardır.
- Hayal dünyasında yalnız kalmayı tercih eder, odasına kapanır, saatlerce çıkmaz.
- Sürekli dalgındır.
- Çabuk bıkar, çalışmak istemez.
- Okuldan kaçar.
- İsyan etmediği bir şey yok denecek kadar azdır.
- Sebepsiz öfkelenir, ağlar.
- Bazı durumlarda yalan söyleyebilir.
Ergenlik döneminde olabilecek psikolojik sorunlar:
- Yeme bozuklukları ( kilo aldığı, vücudunun çirkinleştiği düşüncesi, kusma istekleri)
- Alkol, madde bağımlılığı,
- Tütün ve tütün ürünleri bağımlılığı,
- Davranış bozuklukları,
- Obsesif kompulsif bozukluk,
- Anksiyete, depresyon,
- İntihar eğilimi.
Ergenlik dönemi sorunları ile başa çıkma
Ergenlik dönemi bazen başa çıkmakta zorlanılan sorunların olabileceği bir dönemdir. Bu döneme ilişkin bazı davranış önerileri aşağıdadır. Bunlarla baş edilemeyen sorunların varlığında bir ergen psikiyatrisi uzmanı ile görüşülmesinde ve birlikte bir tedavi planı çıkarılmasında fayda vardır.
- Çocuğunuz dinleyin, her zaman dinlemeye hazır olduğunuzu hissettirin,
- Ona değer verdiğinizi hissettirin,
- Onunla tartışmayın, iddialaşmayın,
- Onu başka çocuklarla kıyaslamayın,
- Sorgulayıcı, suçlayıcı olmayın,
- Ailenizi ilgilendiren konularda görüş bildirmesine imkan tanıyın, görüşlerini uygunsa uygulayın,
- Ona nasihat etmek yerine kararlara ortak edin,
- Bilgisayar kullanımı konusunda tartışmayın, konuşarak ortak kararlar almaya çalışın,
- Arkadaş çevresini tanıyın, uygun olmadığını düşündüğünüz arkadaşlarını onunla tartışmaya girmeden uzaklaştırmaya çalışın,
- Arkadaşlarıyla vakit geçirmesine imkan tanıyın ancak takipte kalın,
- Meslek seçiminde onu yönlendirin, ancak onun seçimine saygı gösterin, yeteneğine uygun meslek seçiminde yol gösterici olun.
- Anneler kız çocuklarına, babalar erkek çocuklarına cinsellik konusunda bilgi vermeye çalışsın, cinselliği uygun olmayan kaynaklardan öğrenmesine izin vermeyin.
- Duygusal değişimler konusunda sabırlı olun, sizin desteğinizle üstesinden geleceğini unutmayın,
- Vücut bakımı ve temizlik konusunda onu teşvik edin.