Anestezi nedir?
Anestezi cerrahi müdahalelerden önce, hastanın işlem sırasında acı ya da ağrı duymasını engellemek, cerrahi işlemi tehlikeye atabilecek hareketleri önlemek için ilaçlar yardımı ile, işlem uygulanacak bölgenin veya vücudun tamamının duyu kaybının sağlanmasıdır.
Duyu kaybını sağlamak amacıyla kullanılan ilaçlara anestezik ilaç denir. Bu ilaçlar işlem yapılacak bölge ya da vücut genelinden beyne sinir iletimini bloke eder.
Anestezi işlemi, özellikle genel anestezi bu alanda uzmanlaşmış anestezi uzmanlarının görev alanına girer ve bir ekip işidir. Anestezi ekibi hastanın anestezi öncesi, işlem sırasında ve sonrasında takibini, ağrı yönetimini sağlar, destek olur, müdahale edilmesi gereken yerlerde müdahale eder.
Anestezi uzmanları hastaları cerrahi işlem öncesi değerlendirir. Hastanın tanısı, genel durumu, vital bulguları, kan testleri, kalp grafileri ile hastanın operasyon öncesi değerlendirmesinde gerekirse ilgili uzmanlık dallarının görüşünü alabilir. Bu şekilde hastanın anestezi için uygun olup olmadığı, hangi tür anestezi kullanılması gerektiği gibi hususları kararlaştırır. Operasyon esnasında anesteziyi uygular. Hastayı operasyon esnasında takip eder. Hastanın hayati değerlerinde bir sorun olduğunda müdahale eder. Operasyon bitiminde hastayı uyandırır, ağrı ya da olası yan etkileri izler ve gerektiğinde müdahale eder.
Bir cerrahi işlemde cerrahın becerisi kadar anestezi uzmanının da becerisi operasyonun başarısını etkiler.
Anestezi işlemleri tıbbi işlemlerdir. Tıbbi kurallara uygun olarak uygulanması gerekir. Büyük çoğunluğu sağlık tesislerinde uygulanır. Bazı lokal anestezi işlemleri acil durumlarda ve gerekli önlemler alınmak kaydıyla sağlık tesisi dışında da uygulanabilir.
Anestezi türleri:
- Lokal anestezi: Vücudun belli bir bölümünün uyuşturulduğu, bilincin tamamen açık olduğu anestezi işlemidir. Diş tedavileri, deri biyopsileri, yaralara dikiş atılması işlemi, katarakt operasyonları gibi işlemler lokal anestezi altında yapılır. Bu işlem için lokal anestezikler kullanılır. Çoğunlukla cilt altına uygulanır, bazen sprey ya da krem tarzında cilt üzerine de sürülebilir.
- Genel anestezi: Daha büyük işlemlerde, vücut iç organlarına yönelik müdahalelerde lokal anestezi yeterli olmaz. Bunun için vücudun tamamının uyuşturulması, hastanın bilincinin kapalı olması gerekir. Bu işleme genel anestezi denir. Bu sayede hasta ağrı hissetmez, işlemi hatırlamaz, hareket etmediği için cerrahi ekibine daha konforlu bir ortam hazırlanmış olur. Genel anestezi amacıyla kullanılan ilaçlar hastaya solunum yoluyla veya damar içinden verilebilir.
- Epidural anestezi: Bazı cerrahi işlemler lokal anestezi açısından daha büyük işlem olmasına rağmen hastanın tüm vücudunun uyuşturulması ve bilincinin kapatılması gerekmez. Epidural anestezi ile vücut alt kısmı uyuşturulur. Bu işlem daha çok sezaryen operasyonlarında kullanılır. Hastanın bilinci açıktır, yapılan işlemi bilir, duyar ama ağrı ve acı hissetmez.
- Spinal anestezi: Vücudun alt kısımlarında yapılan büyük işlemlerde vücudun tamamını uyuşturmak yerine alt kısımları spinal kanal üzerinden uyuşturmak gerekebilir. Bazı diz kapağı ameliyatlarında olduğu gibi bu işlemde belin alt kısmı yaklaşık 3 saat süreyle uyuşuk kalır.
- Sedasyon: Bazı işlemlerde hastanın derin bir şekilde uyutulmasına gerek olmaz. Sedasyon işlemi hastaya sersemlik hissi verir, uykulu hissettirir, rahatlatır. Bazen hastanın işleme kolaylıkla adapte olamadığı diş operasyonlarında, endoskopi, kalp kateterizasyonu işlemlerinde bu yöntem kullanılır.
Anestezi yan etkileri:
Her ilacın olduğu gibi anestezi işleminin de bazen yan etkileri olabilir. Bu yan etkiler bazen hastada hayati tehlike oluşturacak kadar ciddi olabilir.
Anestezi ekibi hastaya olası yan etkiler hususunda işlem öncesi bilgilendirme yapar. Bu yan etkilerle mücadele için hastaya yapması gerekenleri anlatır.
Lokal anesteziklerde nadir anaflaktik tarzda olmak üzere alerjik reaksiyonlar olabilir. İşlem yapılan bölgede şişlik, kızarıklık ile kendini gösteren basit reaksiyonlar dışında ciddi yan etki pek fazla görülmez.
Genel anestezilerde, epidural/spinal gibi bölgesel anestezilerde, sedasyonda ise daha fazla yan etki görülebilir. Bu yan etkiler genellikle hafif, çabuk düzelen yan etkilerdir. Ancak bazen ciddi olabilirler.
Hastanın yaşı, kronik hastalıkları, sigara içmesi, obez olması, kullanılan anestezi türü, anestezik ilaç türü gibi birçok faktör yan etki veya ciddi komplikasyon gelişimini etkiler.
Olası yan etkiler şunlardır:
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Baygınlık hissi,
- Halsizlik, yorgunluk,
- Üşüme, titreme,
- Bulantı, kusma,
- İşlem bölgesinde ağrı,
- Kaşıntı,
- İdrar problemleri,
- Solunum problemleri,
- Kardivasküler sorunlar.
Anestezi işleminin nadir görülen ancak ciddi olabilen komplikasyonları:
- Uyanamama (hasta etrafındakileri duyar hisseder ama uyanamaz),
- Atelektazi (entübasyon tüpüne bağlı olarak akciğerin bir kısmının sönmesi)
- Malignan hipertermi (ateş, kas kasılmaları ile seyreden ciddi bir reaksiyondur),
- Sinir hasarı,
- Postop deliryum.
Genel anestezi nedir?
Anestezi, operasyon öncesi kontrollü olarak uygulanan, hastanın operasyon sırasında veya sonrasında ağrı duymamasını, yapılan işleme oryantasyonu sağlayan, hastanın konforunu artıran işlemlerdir. Bölgesel (lokal) veya genel anestezi şeklinde uygulanabilir. Her ikisinin de bazı yan etkileri olabilir. Sıklıkla kullanılan anestezi işlemleri şunlardır:
- Genel anestezi,
- Lokal anestezi,
- Epidural anestezi,
- Spinal anestezi,
- Sinir blokları.
Genel anestezi, hastanın kontrollü bir şekilde uyutulması, bilinç kaybı halidir. Genel anestezi altında hasta ameliyata dair bir şey hatırlamaz, acı veya ağrı hissetmez. Ameliyat esnasında istenmeyen hareketler yapmaz.
Genel anestezi çoğunlukla işlemin uzun olduğu, hastanın işlem esnasında büyük acı duyacağı, iç organ ameliyatları gibi vücut boşluğunun açıldığı operasyonlarda kullanılır. Genel anestezik ilaçlar damar yoluyla ve solunum yoluyla verilir. Hasta hareketsiz ve hissiz bir şekilde durur. Bu hasta için olduğu kadar operasyon ekibi içinde büyük bir konfordur. Ancak genel anestezi altında solunum ve kalp desteğine ihtiyaç vardır. Hastaya damar yolu açılır ve solunum cihazına bağlanır. Ayrıca kalp ritmini, tansiyon düzeyini takip için hasta monitorize edilir.
Genel anestezik ilaçların etki mekanizması net olarak bilinmemektedir. Ancak tüm genel anesteziklerin ortak özelliği beyne sinyal iletimini engellemeleridir. Anestezi altında yaşanan his kaybının nedeni budur.
Genel anestezi uygulanma nedenleri:
- Uzun süren operasyonlar,
- Fazla kan kaybı olan işlemler,
- Solunumu etkileyen operasyonlar.
Genel anesteziye hazırlık:
Genel anestezi önemli bir işlemdir. Hastanın operasyon öncesi iyi hazırlanması, operasyon sırasında iyi takip edilmesi ve operasyon sonrası olası komplikasyonlar açısından gerekli önlemlerin alınması gerekir.
Operasyon öncesi:
Hastadan iyi ve detaylı bir anamnez alınmalı, detaylı muayene edilmeli ve gerekli testler yapılmalıdır. Burada hastanın anestezi esnasında sorun olabilecek bir hastalığının olup olmadığı araştırılır. Hipertansiyon, diyabetes mellitus, geçirilmiş kalp krizi, KOAH, kalp kapak hastalıkları vs değerlendirilir. Hastanın kullanılan anestezik ilaçlara, antibiyotiklere, ya da operasyon esnasında temas edeceği eldiven gibi maddelere karşı alerjisi olup olmadığı araştırılır.
Sigara, alkol, madde kullanım öyküsü, kullandığı başka ilaçlar (kan sulandırıcı, kalp ilaçları, tansiyon ilaçları vs) olup olmadığı, daha önce geçirilmiş operasyonlar ve operasyonlar esnasında anestezi deneyimi sorgulanır.
Muayenede solunum sistemi, kardiyovasküler sistem değerlendirilir. Enfeksiyon odağı araştırılır. Ayrıca hastaya entübasyon yapılacağından ağız yapısının uygunluğuna bakılır. Hastadan EKG, kan testleri, solunum fonksiyon testleri, akciğer grafisi, kanama testleri istenebilir.
Tüm bu işlemler standart hasta hazırlık prosedürleridir. Bazı acil operasyonlarda bunların bir kısmı atlanmak zorunda kalınabilir.
Hastaya yapılacak anestezi işlemi tarif edilir. İlaçlarını nasıl kullanacağı, ameliyat öncesi nasıl besleneceği hususları detaylı şekilde anlatılır. Gerekirse aspirasyon riskini azaltmak için destek tedavisi başlanabilir.
Operasyon esnasında:
Hasta EKG cihazına bağlanır. Oksijen saturasyon takibi için cihaz takılır. Hastaya damar yolu açılır. Hastaya damar yolundan veya ağızdan anestezik madde uygulanır. Sonrasında entubasyon yapılır. Operasyon boyunca hastanım kalp ritmi, sayısı, tansiyon seviyesi, oksijen seviyesi gibi hayati bulgular takip edilir.
Operasyon tamamlandığında anestezi uygulaması durdurulur. Hastanın solunum fonksiyonları yerine geldiğinde entubasyon tüpü çıkarılır. Operasyonun büyüklüğüne göre destek tedavisi (ağrı kesici, antibiyotik vs) verilir.
Operasyon sonrası:
Hasta yoğun bakım ünitesine alınır. Solunum fonksiyonları, kalp ritmi, tansiyon, ateş takibi yapılır. Herhangi bir komplikasyon gelişmeyen, uyanmış hastalar servise alınarak takip edilir.
Genel anestezi yan etkileri:
Genel anesteziye bağlı bazı yan etkiler görülebilir. Bunlar operasyon nedeniyle olabileceği gibi çoğunlukla kullanılan anestezik madde ile ilişkilidir. Yan etkilerin büyük çoğunluğu kısa sürede geçer. Bu yan etkilere yönelik hastayı rahatlatmak için anestezi ekibi destek tedavisi uygulayabilir.
- Bulantı, kusma,
- Halsizlik,
- Üşüme, titreme,
- Hafıza sorunları,
- Kafa karışıklıkları,
- Mesane sorunları, idrar tutamama,
- Baş dönmesi,
- Baş ağrısı,
- Boğaz ağrısı,
- Kalp ritim sorunları,
- Tansiyon düşüklüğü,
- Solunum problemleri,
- Entübasyona bağlı ağız ve dişlerde hasar.
Genel anestezi komplikasyonları ve riskleri:
Genel anestezi işlemine bağlı bazı komplikasyonlar ve riskler vardır. Bunlardan bir kısmı nadir görülür.
- Entubasyon ve maske kullanımına bağlı komplikasyonlar (diş hasarı, boğaz ağrısı, yüzde ödem, küçük dilde ödem, ses tellerinde hasar, burun kanaması, çene ekleminin çıkması vs)
- Aspirasyon,
- Sinir hasarları,
- Alerji ve anaflaksi,
- Akciğer problemleri (bronkospazm, akciğer ödemi, hipoksemi vs),
- Kalp problemleri (Kalp krizi, hipertansiyon, hipotansiyon, ritim bozukluğu vs)
- Derin ven trombozu,
- Pulmoner emboli,
- Hipotermi.
Bu komplikasyonlara sigara kullananlarda, obez hastalarda, ilave kronik hastalığı olanlarda daha fazla rastlanabilir.
Lokal anestezi
Vücudun bir bölümünün uyuşturulması, hissizleştirilmesidir. O bölgeden beyne sinir iletimi geçici olarak engellenir. Kişinin bilinci açık olur. Etrafında olup biteni duyar, görür, anlar. İşlem sırasında ağrı, acı hissetmez.
Deri yüzeylerine, mukozalara, eklem kapsüllerine uygulanabilir. Anestezi uygulaması öncesi özel bir hazırlık gerektirmez. Ayrıca anesteziden uyandırma sorunu da yoktur. Genel anesteziklere göre daha iyi tolere edilirler. Yan etkileri ve toksik özellikleri daha azdır.
Lokal anesteziklerin etkilerini birkaç dakikada gösterir ve sadece birkaç saat sürer. Etkisi bittiğinde tüm duyular eski haline döner.
Lokal anestezikler sinir hücresi üzerindeki sodyum kanallarını bloke eder, sodyum girişi azaltılır. Bu sayede aksiyon potansiyeli iletisi bloke olur.
En sık kullanılan lokal anestezik lidokaindir.
Lokal anesteziklerin kullanım şekilleri:
- Deri veya mukoza üzerine sürülerek (yaralanma, yanık, kaza durumunda ağrıyı hafifletmek için)
- Müköz membranlarda enjeksiyon, sprey veya fırçalama yoluyla (ağız ve burunda, diş ameliyatları gibi),
- Damla yoluyla (gözün basit operasyonları),
- İnfüzyon yoluyla (üretra),
- Eklem kapsüllerine enjeksiyon yoluyla.
Lokal anesteziklerin sınıflandırması:
Etkinlik seviyesine göre lokal anestezikler üç grupta değerlendirilir:
- Zayıf güçte ve kısa etkili lokal anestezikler (30-60 dakika): Prokain, klorprokain
- Orta güçte ve orta süre etkili lokal anestezikler (120-180 dakika): Lidokain, prilokain, mepivakain
- Güçlü ve uzun etkili lokal anestezikler (600 dakikaya kadar): Ametokain, bupivakain, etidokain
Lokal anesteziklerin kullanım alanları:
- Topikal kullanım: Cilde veya mukozaya (ağız, burun, rektum, göz vs), krem, jel, merhem, sıvı ve sprey tarzında uygulanır. Dermatolojik işlemler, diş tedavileri, enjeksiyon uygulamaları öncesi, ağız ülseri, boğaz ağrısı, kusma refleksinin önlenmesi vs.
- İnfiltrasyon uygulaması: Mukoza veya cilt/cilt altı derin dokuların cerrahi işlemlerinde enjeksiyon şeklinde uygulanır. Diş tedavileri, yaraların tedavisi, benlerin çıkarılması, basit göz operasyonu, biyopsi vs.
- İntravenöz bölgesel kullanımı: Alt ve üst ekstremitenin kısa süreli cerrahi işlemlerinde damar içi uygulama şeklinde kullanılır. El, ayak, kol ve bacak cerrahisi vs.
- Santral blok: Beyin omurilik sıvısı içine (spinal anestezi), epidural aralığa (epidural anestezi) veya her iki alana birden (spinal epidural anestezi) uygulanabilir. Sezaryen vs.
- Periferik blok: Periferik sinirin etrafına uygulanarak distalinde anestezi sağlanır.
- Sempatik blok: Ağız içi, göğüs, mide, bağırsak bölgesindeki sempatik ganglionların etrafına uygulanır.
- Entubasyon öncesi uygulama,
- Antiaritmik amaçlı uygulama,
- Akut ya da kronik ağrılarda sistemik uygulama.
Lokal anestezi yan etkileri:
Lokal anestezikler genellikle iyi tolere edilirler, yan etkileri azdır. Ancak bazı istenmeyen etkiler gelişebilir.
- Alerjik reaksiyonlar,
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- İdrar yaparken yanma,
- Sinir hasarı,
- Kas hasarı,
- Santral sinir sistemi hasarı (metalik tat, dil veya dudakta hissizlik, kulak çınlaması, nistagmus, konuşma bozuklukları, oryantasyon bozukluğu, aşırı nefes alma, depresyon vs)
- Kap damar sistemi sorunları (taşikardi, bradikardi, hipertansiyon, hipotansiyon vs).