Çok az ya da çok fazla gıda alımına bağlı oluşan ve sağlık sorunlarına yol açan yetersiz beslenme durumudur. Vücudun enerji, protein ve diğer besin dengesinin bozulmasıdır. Bu durum vücudun dokularını ve fonksiyonlarını etkiler. Besinlerin yeterli miktarda alınmaması veya doğru miktarda besin içermeyen gıdaların çok fazla miktarda alınmasından kaynaklanabilir. Aşırı beslenme durumu obezite başlığında detaylı olarak ele alınacaktır.
Yetersiz beslenmeye bağlı olarak bodurluk, düşük kilo gelişir.
Dünya Sağlık Örgütü ve birçok uluslararası kuruluş malnutrisyon tabirini gıdaların az alınması (yetersiz beslenme) ve aşırı gıda alımını (obezite) birlikte değerlendirmektedir. Obeziteye ilişkin bilgiye ilgili başlıkta ulaşabilirsiniz. Burada yetersiz beslenmeye bağlı sorunları dile getirmeye çalışacağız.
Malnutrisyon görülme sıklığı nedir?
Malnutrisyon açısından bebekler, çocuklar, ergenler, hamileler, engelliler, yaşlılar daha büyük risk altındadır. Dünya Sağlık Örgütü dünya genelinde her üç kişiden birinde malnutrisyon ilişkili bozukluk olduğunu ifade etmektedir. Gelişmiş ülkelerde daha çok obeziteden bahsedilirken, gelişmekte olan ülkelerde yetersiz beslenmeden, bodurluk, zayıflık, mineral eksikliklerinden bahsedilir. Şehir yaşantısında malnutsiyon riski artmaktadır. Yapılan çalışmalar beş yaş altı çocuk ölümlerinin yaklaşık yarısının malnutrisyon ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde halen yaklaşık 40 milyon obez çocuk vardır. Gelişmekte olan ülkelerde ise yaklaşık 200 milyon zayıf ya da bodur çocuk vardır.
Benzer sorunlar yetişkinler için de geçerlidir. Halen çoğu gelişmiş ülkelerde yaklaşık 2 milyar obez vardır. Gelişmekte olan ülkelerde de yaklaşık yarım milyar zayıf ya da bodur yetişkin mevcuttur. Çoğunluğu kadın olan bu yetişkinlerde hamilelik sorunları, demir eksikliği anemileri, yaşlılarda ise ağır sağlık sorunları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Malnutrisyonun gittikçe artıyor olması dengesiz nüfus artışı, gıdaya ulaşımdaki adaletsizlikler, dengesiz ekonomik veriler ile ilişkilidir. İklim değişikliği, savaşlar, gibi son dönem gelişen sorunlar da gıdaya ulaşımdaki en büyük engellerden birisidir.
Obezite ise daha çok fiziksel aktivite eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Yetersiz beslenme ne demektir?
Protein enerji eksikliği, ya da mikro besin eksikliklerinden kaynaklanan, zayıflık, zihinsel ve fiziksel becerilerde bozulma ile kendini gösteren bir hastalıktır. Çocuklar, yaşlılar, engelliler ve hamilelerde en sık ölüm nedenlerindendir. Yetersiz beslenme düzeyine göre ileri yaşlarda da ciddi olabilecek fiziksel ya da zihinsel sekeller bırakabilir. Mikrobesin eksikliklerinde enfeksiyonlara yatkınlık artar.
Mikrobesin eksiklikleri daha çok iyot, A vitamini, demir eksikliği şeklinde görülür. Bunlara bağlı olarak körlük, kansızlık, zayıflık ve ölüm görülebilir.
Protein Enerji Malnutrisyonu nedir?
Protein alımı ve enerji harcamasındaki dengesizliktir. İki çeşittir. Ancak bazen bunlar birlikte bulunabilirler.
1.Kwarshiorkor: Yetersiz protein alımından kaynaklanır. Ödem, halsizlik, karaciğer büyümesi (hepatomegali), hipoalbuminemi görülür. Karın şişer, cilt ve saçta pigmentasyon bozuklukları olur.
2.Marasmus: Diyette hem protein hem de enerji eksikliğidir. Kaslar aşırı zayıflamıştır, sıskadır, ödem bırakmayan şiddetli zayıflama görülür. Kıtlık, zorunlu göçler, şiddetli anoreksi durumunda görülür.
Doktora ne zaman gidilmeli?
Son 3-6 ay içinde özel bir diyet uygulamaksızın çok fazla kilo kaybı olduysa, yetersiz beslenmeye bağlı belirtiler gözüküyorsa, özellikle bebek, çocuk, yaşlı bireylerde yetersiz beslenmeden şüphe ediliyorsa vakit kaybetmeden bir hekime başvurmakta fayda vardır. Tercihen bir pratisyen hekim ya da aile hekimi size yardımcı olacak, gerekirse bir uzmana yönlendirecektir.
Hekim hastanın boy ve kilosunu ölçecek, beden kitle indeksini hesaplayacak, antropometrik ölçümlerini yapacak, anamnez ve muayene bulguları ile yetersiz beslenme ya da aşırı beslenmeye bağlı sağlık sorunlarını tespit etmeye çalışacaktır. Gerekirse ilave tetkikler isteyecektir. Tetkikler arasında serum albumin , transferrin, fibronectin düzeylerine bakılır.
Hekim hastadan 3 günlük süre için 24 saatlik beslenme öyküsünü isteyebilir. Hangi besinleri, ne sıklıkla, ne zaman alıyor bilgisini almak ister. Bu şekilde beslenme alışkanlığını tespit etmeye çalışır. Günlük kalori alımı ve harcanan kalori miktarını belirlemek gerekir.
Kimler yetersiz beslenme açısından riski altındadır?
Yetrsiz beslenme hemen herkesi etkileyebilir. Ancak bazı gruplar yetersiz beslenmenin getireceği olumsuz sağlık koşulları açısından risk altındadır. Bunlar:
- Bebekler,
- Çocuklar,
- Hamileler,
- Engelli bireyler,
- Düşük gelirli bireyler,
- İzole bireyler (mahkumlar vs),
- Yaşlılar.
Bazı hastalıklar yetersiz beslenme için zemin hazırlamaktadır. Bu hastalıklarda yetersiz beslenmenin iyi takip edilmesi, erken dönemde önlem alınması, olası ciddi komplikasyonlar açısından önemlidir. Bağırsak emilim bozukluğu nedeniyle Crohn hastalarında beslenme durumu iyi takip edilmelidir. Ayrıca kistik fibrozis, yutma sorunu olan hastalar, kanser hastaları da yetersiz beslenme açısından iyi takip edilmelidir.
Fotoğraf: Teona Swift