Yardımcı Üreme Teknikleri
Kısırlık hem erkek hem de kadınlarda önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünya genelinde çiftlerin %8-12 oranında kısırlıktan etkilendikleri düşünülmektedir.
Doğal yollarla bebek sahibi olamayan aileler, bu durumun oluşturduğu anksiyete, stres, toplumsal baskı ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bu stres çiftleri yardımcı üreme tekniklerine yöneltmektedir.
Yardımcı üreme teknikleri çiftlere sağlıklı bir çocuk sahibi olmayı ve bu süreçte anne ve bebeğin en az düzeyde yan etkilere maruz kalmasını amaçlayan uygulamalardır. Son dönemde önemli ilerlemeler sağlanan bu alan, halen gerek hukuki gerekse bilimsel anlamda gelişime açıktır.
Son dönemde kullanımı yaygınlaşan yardımcı üreme teknikleri şunlardır:
İntrauterin İnseminasyon (IUI) (Aşılama):
- Kısırlık durumunda ilk tercih edilen yardımcı üreme tekniklerindendir. Spermin özel yıkama tekniklerinden geçirilerek hazırlanması ve rahim içine ince bir kanül ile verilmesi işlemidir. Bunun için rahimin yumurtlama döneminde olması gerekir. En hızlı spermler seçilir mümkün olan en hızlı sürede rahime yerleştirilir. Bu sayede spermin yumurtaya kolayca ulaşması hedeflenir. Yıkama ve hazırlama işlemi spermin hareketliliğini ve canlılığını artırır. Bu şekilde işlemin başarı şansı artar. Başarı şansı ortalama olarak %15-20 kadardır. Anne adayının yaşının artmasıyla birlikte başarı oranı düşer. Başarısız uygulamalar 5-6 kez tekrarlanabilir. Halen başarı sağlanamazsa diğer yardımcı üreme teknikleri önerilir.
İntrauterin İnseminasyon (IUI) (Aşılama) kimlere uygulanır?
- Açıklanamayan kısırlık,
- Sperm motilitesinin düşük olması,
- Sperm tahlil sonuçları sorunlu olanlar,
- Servikal kanal darlığı,
- Hafif endometriyozis,
- Vajinismus,
- Kadında spermlere karşı antikor varlığı,
- Psikolojik sorunlarla cinsel ilişkiye girememe.
Dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?
- Kadının yumurtlama fonksiyonlarının düzgün çalışıyor olması gerekir,
- Erkekte sperm varlığı ve belli bir miktarının hareket ve sayı olarak uygun olması gerekir,
- Rahimde myom, polip, yapışma gibi tutunmayı engelleyecek bir sorun olmaması gerekir,
- Tüplerden en az birinin sperm ve yumurta buluşması için açık olması gerekir.
İntrauterin İnseminasyon (IUI) (Aşılama) nasıl uygulanır?
- İşlem öncesi çiftlere en az 3-4 gün cinsel perhiz uygulanır.
- Kadında yumurta takibi yapılır. Gerekirse yumurtlamayı artırmak için ilaç verilir.
- Uygun boyutta 2-3 yumurta geliştiğinde yumurtaların çatlaması için hcG enjeksiyonu yapılır.
- Çatlama sonrası 36 saat içerisinde aşılama işlemi uygulanır.
- Bunun için erkeden masturbasyon yöntemiyle meni alınır.
- Meni incelemesinde uygun sperm örnekleri seçilir.
- Sperm örnekleri 2 saat kadar hazırlama işlemine tabi tutulur.
- Hazırlanan spermler rahim içine özel bir kanül ile enjekte edilir.
- Anne adayı 45 dakika hareket ettirilmez, sonrasında destekleyici ilaçlar başlanır.
- Aşılama işlemi ağrısızdır.
- İşlem sonrası 2-3 gün cinsel perhiz uygulanır.
Gamete Intrafallopian Transfer (GIFT):
Uygun yöntemlerle alınan spermin, yine uygun yöntemlerle alınan yumurta ile birleştirilip, birlikte doğrudan rahimde fallop tüpüne yerleştirilmesidir. Yumurtalar kadından laparoskopik yöntemle alınır. Döllenme laboratuar ortamında değil fallop tüplerinde olur. Başarı oranı %30-40 kadardır. IVF yönteminin kullanımı arttıkça GIFT yöntemi daha az kullanılmaya başlanmıştır.
Gamete Intrafallopian Transfer (GIFT) kimlere uygulanır?
- Aşılama tekniğinin uygulandığı herkese (açıklanamayan kısırlık, sperm motilitesinin düşük olduğu durumlar, endometriyozis vs) uygulanabilir,
- Aşılama tekniğinin 5-6 kez denenmiş ancak başarısız olunmuş çiftler tercih edilir,
- Fallop tüplerinde darlık, anatomik bozukluk, hasar olan anne adaylarına önerilmez,
- Erkek kaynaklı kısırlık durumlarında başka yardımcı üreme yöntemleri tavsiye edilir,
- Dış gebelik hikayesi olanlara uygulanmaz,
Gamete Intrafallopian Transfer (GIFT) nasıl uygulanır?
- İşlem öncesi çiftlere en az 3-4 gün cinsel perhiz uygulanır.
- Kadında yumurta takibi yapılır. Gerekirse yumurtlamayı artırmak için ilaç verilir.
- Yumurtlama döneminde yumurtalar laparoskopik yöntemle toplanır.
- Erkekten masturbasyon yöntemiyle meni alınır.
- Meni incelemesinde uygun sperm örnekleri seçilir.
- 3-4 yumurta ve yaklaşık 200.000 sperm karıştırılır.
- Özel bir kateter yardımıyla bu karışım Fallop tüplerine yerleştirilir.
İnvitro Fertilizasyon ve Embriyo Transferi (IVF):
Kadından yumurtaların özel bir yöntemle toplanması, laboratuar ortamında sperm ile birleştirilmesi ve rahime yerleştirilmesi işlemidir. En sık kullanılan yardımcı üreme tekniklerindendir. Döllenme bir tüp içerisinde yapıldığından Tüp Bebek Yöntemi olarak bilinir. Sadece bir yardımcı üreme tekniği olarak kullanılmaz. Genetik bozukluklarda tanı (preimplantasyon genetik tanı) amacıyla da kullanılır.
Açıklanamayan kısırlık durumları, kadında fallop tüplerinde hasar olması, endometrit, orta derecede erkek kusurlarında kullanılır.
Yumurtalar toplanıp sperm ile laboratuar ortamında birleştirildikten yaklaşık 48 saat sonra, embriyo belli bir hücre sayısına ulaşınca rahime transfer edilir. Bundan yaklaşık 4-6 gün sonra embriyo rahim duvarına yerleşir (implantasyon). Birden fazla embriyo transferi yapıldığından çoğul gebelik ihtimali de artar. Bu durum düşük, erken doğum risklerini de artırdığından çoğu ülkede yasal sınırlamalar getirilmiştir. Transfer dilecek embriyo sayısı yanında anne adayının yaşı ile ilgilide yaş sınırı uygulanır.
Diğer taraftan ikiden fazla embriyo tespit edilmesi durumunda, fetus kalbine ilaç enjeksiyonu ile fazla embriyonun alınması da sağlıklı gebelik ve sağlıklı bebek şansını artırabilir.
Mikromanipulasyon Yöntemi ile Inseminasyon (Intrasitoplazmik Sperm Enjeksiyonu) (ICSI) (Mikro enjeksiyon):
- Son yıllarda daha sık kullanılmaya başlayan yardımcı üreme tekniklerindendir. Diğer tedavi yöntemlerinin fayda vermediği durumlarda tercih edilir. Özellikle ciddi sperm fonksiyon bozukluğu olan durumlarda tercih edilir. İşlem öncesinde hormon tedavisi ile yeterli sayıda ve olgunlukta yumurta üretilmesi sağlanır. Sperm ve yumurta özel tekniklerle ve özel aletlerle toplanır. Sperm sayısının yeterli olmadığı durumlarda, her bir yumurtaya bir sperm enjekte edilir. Bu şekilde döllenme şansı artırılmış olur. 100 yumurtaya sperm enjeksiyonu ile döllenme şansı %70 olabilir.
Sperm toplama yöntemleri:
- Mikro Cerrahi ile Epididimal Sperm Aspirasyonu (MESA): Özellikle erkeklerde testislerin fonksiyonlarını yerine getirdiği, sperm üretildiği ama sperm kanallarının sorunlu olduğu ya da doğuştan olmadığı durumlarda kullanılır. Bu yöntemle bir mikroskop eşliğinde cerrahi olarak girilip spermler alınır.
- Testiküler Sperm Aspirasyonu (TESA): Sperm kanallarının açık olduğu ancak yeterli sperm üretiminin olmadığı durumlarda uygulanır. Testislerden alınan biyopsi örneklerinde, doku içerisinde sperm aranır.