Isı ya da ısı oluşturan bir madde ile temas sonucu oluşan doku bozulmasıdır. Sıcak su veya buhar neden olmuşsa haşlanma olarak da adlandırılır.
Yanığın şiddetine bağlı olarak deri katmanları, kas veya kemik doku etkilenebilir.
Yanıkların nedenleri:
- Fiziksel yanıklar:
-
- Isı ile oluşan yanıklar (sıcak su, buhar, yangın, sıcak maddeler, ısıtıcılar vs.)
- Elektrik nedeni ile oluşan yanıklar (elektrik akımı, yıldırım vs)
- Işın ile oluşan yanıklar (güneş yanığı, röntgen ışınları, radyoterapi, solaryum vs),
- Sürtünme ile oluşan yanıklar (pişikler, motosiklet, bisiklet kazaları vs),
- Donma sonucu oluşan yanıklar,
2. Kimyasal yanıklar:
-
- Asit alkali madde ile oluşan yanıklar (sülfürik asit (tuvalet temizleyicisi), sodyum hidroklorit (çamaşır suyu), boya çıkarıcılar vs).
Yanık dereceleri:
Yanığın belirtisinin şiddeti, yanığın derecesine bağlıdır. Yanığın derecesi ise etkilenen doku ve deri katmanına göre belirlenir.
Deri katmanları:
Epidermis: En dış tabaka, damar dokusu içermez.
Dermis: Orta katmandır, kılcal kan damarları, saç kökleri ve ter bezleri yer alır.
Hipodermis (subkutan tabaka): Deriyi vücuda bağlayan tabakadır. Yağ dokusu, atardamar, toplardamar, sinirleri içerir.
Birinci derece yanıklar:
Yüzeyeldir. Epidermis etkilenir. Deride kızarıklık, ağrı, yanık bölgesinde hafif şişlik vardır. Kabarcık (bül) oluşmaz. Deri kurudur. Ortalama 48 saatte iyileşir. En klasik örneği güneş yanıklarıdır. Tüm vücudu etkilemediği sürece tehlikesizdir.
İkinci derce yanıklar:
Kısmi yüzeyeldir. Depidermis ve dermişin bir kısmı etkilenir. Deride kızarıklık, ağrı, içi su dolu kabarcıklar (bül) vardır. Sinir uçları uyarıldığı için ağrı fazladır. Deri nemlidir. Yaklaşık 10-15 günde iyileşir. Genelde iz bırakmadan iyileşir.
Üçüncü derce yanıklar:
Derin yanıklardır. Derinin tüm katmanları etkilenir. Deride renk değişikliği olur. Kahverengi-siyah veya beyaz renk olabilir. Ağrı fazla olmaz. İz bırakabilir. Uzun sürede (1 ay vs) iyileşir.
Dördüncü derece yanıklar:
Çok derin yanıklardır. Tüm deri katmanları ile birlikte kas ve kemik dokusu da etkilenir. Siyah, kuru bir deri vardır. Sinirler hasar gördüğü için ağrı azdır. Çoğunlukla yanık bölgenin kesilip çıkarılması ihtiyacı olur.
Ne zaman sağlık kuruluşuna gitmeliyim?
Yüzeyel yanıkların büyük kısmı evde bazı basit önlemlerde tedavi edilebilir. Yanığın temiz tutulması ve kabarcıkların patlatılmaması önemlidir. Daha büyük yanıkların mutlaka bir sağlık profesyoneli yardımı ile tedavi edilmesi gerekir.
Aşağıdaki yanık türleri veya yanık hastalarının bir sağlık kuruluşuna başvurması önerilir.
- Tüm kimyasal ve elektrik yanıkları,
- Yanık alanın, yaralı kişinin elinden daha büyük olduğu geniş ve derin yanıklar,
- Ciltte kahverengi, siyah veya beyaz renk değişikliği oluşturan yanıklar,
- Yüz, boyun, el, ayak, herhangi bir eklem veya cinsel organda oluşan yanıklar,
- Yanığın yanında dumandan etkilenenler,
- Solunum güçlüğü, şiddetli ağrısı, öksürüğü olan yanık hastaları,
- Şok belirtisi (soğuk, nemli cilt, terleme, hızlı-sığ nefes vs) gösteren yanık hastaları,
- 10 yaşından küçük çocukların tüm yanıkları,
- Bağışıklık sistemi zayıflığı olan yanık hastaları,
- Karaciğer, böbrek, kalp, akciğer hastalığı olan yanık hastaları,
- Kasten yanmaya maruz bırakılan kişiler.
Yanık Komplikasyonları
Yanıklar bazen ciddi komplikasyonlarla seyreder. Bu komplikasyonlar yeterli müdahalenin olmadığı durumda ölümcül olabilir.
Olası yanık komplikasyonları şunlardır:
1. Sıcak çarpması:
Güneş altında fazla kalmaya bağlı olarak gelişir. Aşırı sıvı kaybına bağlı olarak bazen ölümcül sonuçlanabilir.
Belirtileri:
- Aşırı halsizlik, yorgunluk,
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Bayılma,
- Bulantı, kusma,
- Nabız atım sayısında artış,
- Ateş,
- Titreme,
- Bilinç bulanıklığı.
Güneş çarpmasından şüphe edilen hasta derhal gölge, serin ve tercihen kapalı bir yere alınır.
Bol sıvı tüketmesi sağlanır.
Sıvı kaybının fazla olduğu düşünülürse acil tıbbi yardım istenir.
Güneş çarpması çoğunlukla damardan sıvı takviyesi gerektiren bir durumdur. Bu nedenle bir sağlık kuruluşuna başvurulmasında fayda vardır.
2. Enfeksiyon:
Yanık alanları enfeksiyona açık bölgelerdir. Temiz tutulmayan, uygun tedavi uygulanmayan yanıklarda sıklıkla enfeksiyon gelişir. Yanık alanlarının enfeksiyonu bazen ciddi olabilir. Kabarcıkların (bül) patlatılması da enfeksiyon riskini artırır.
Belirtileri:
- Yanık bölgesinde kokulu sıvı birikimi,
- Artan ağrı,
- Ateş,
- Ciltte yaygın kızarıklık ve şişlik,
Yanıklardan sonra oluşan enfeksiyonların bir sağlık kuruluşunda takip edilmesi önerilir. Antibiyotik ve destek tedavisi uygulanır. Düzgün tedavi edilmeyen yanıklardan dolayı sepsis (kana mikroorganizma bulaşması), şok tablosu riski vardır.
3.Şok:
Yanıkların büyüklüğüne ve derecesine göre değişmekle birlikte, bazı yanıklarda vücuda yeterli oksijen sağlanamaz ve şok gelişir.
Belirtileri:
- Soğuk, nemli cilt,
- Terleme,
- Solgun yüz,
- Nabız atım sayısında artış,
- Hızlı, sığ nefes alıp, verme,
- Bilinç bulanıklığı.
Şok gelişiminden şüphe edilen hasta için acil tıbbi yardım talep edilir.
Bacaklar yukarı kaldırılır.
Vital bulguları değerlendirilir. Solunum ve dolaşımın açık olması sağlanır.
4.Psikolojik etkiler:
Yanık bazen kişilerde ciddi psikolojik sorunlar ile seyreder. Yanma olayı, acı ve ağrı, uzun tedavi süreçleri ve kalan yanık izleri psikolojik sorunlara neden olabilir.
- Özgüven sorunları,
- Kaygı stres bozuklukları,
- Depresyon gelişebilir.
Bu tarz hastalara psikolojik destek sunulmalıdır.
Yanıkların önlenmesi ve korunma:
Çocuklarınızı ve bebeklerinizi yanmaktan koruyun:
- Çocukları demlik, tencere, ocak, fırın, su ısıtıcısı gibi mutfak malzemelerinden uzak tutun,
- Çocuğunuza banyo yaptırmadan önce suyun sıcaklığını kontrol edin,
- Banyoda çocuğunuz yalnız bırakmayın,
- Ütü yaparken çocuğunuzu uzak tutun,
- Kibrit, çakmak, yanan mum gibi malzemeleri çocukların ulaşamayacağı yerlere koyun,
- Çocuğunuzun yanında sıcak içecek içeren bardak veya kupaları dikkatli kullanın,
- Bebeğinize süt içirirken ısısını kontrol edin,
Güneş yanıklarından korunma:
- Yaz aylarında güneş ışınlarının daha dik açıyla geldiği, daha etkili olduğu 11:00-15:00 saatleri arasında güneş altında fazla kalmayın, denize girmeyin,
- Güneşli havalarda şapka, pamuklu, kısa kollu ve bol elbise giyinin, dar ve terleten elbiselerden uzak durun,
- Güneşli havalarda veya denize girerken uygun faktörlü güneş koruyucu kullanın,
- Ara ara soğuk duş alın,
- Güneş yanığı oluşmuş ise kabarcıkları patlatmayın,
- Güneş yanığı oluşmuşsa serinlemek için klorlu havuzlara girmeyin,
- Güneş yanığı olan bölgenin tekrar tekrar yanığa maruz kalması cilt kanseri için zemin hazırlayabilir.
Elektrik yanıklarından korunma:
- Elektrikle ilgili iş yaparken, elektriği sigortalardan kapatın,
- Elektrik işi yaparken kalın tabanlı ayakkabı giyin, kuru, lastik eldiven kullanın,
- Elektrik çarpan kişinin yanındaki açık kabloları yalıtkan bir madde ile uzaklaştırın,
- Çocukların prizlere, elektrik kablolarına kolayca ulaşmasını engelleyin.
- Elektrik kablolarına dokunurken iletken cisimleri kullanmayın.
Toroğraf: PHIL