Probiyotik: Bağırsak mikroflorasını etkileyen, bağışıklık sistemini güçlendirerek yararlı etkileri tetikleyen mikroorganizmalardır. İyi ve dost mikroorganizmalardır. İnsan sağlığına olumlu katkılar verir. Gıdalara katkı maddesi olarak (en çok yoğurt) ilave edilir. Bakteri, maya, küf olabilir. En yaygın olanı laktik asit bakterileridir.
Prebiyotikler insan sağlığına olumlu katkı sağlayan, kalın bağırsak bakterilerine olumlu etki eden karbonhidratlardır.
Sinbiyotikler ise, sinerjik etkiyi elde etmek için prebiyotik ve probiyotiklerin bir arada kullanıldığı gıda, besin ya da katkı maddeleridir.
Probiyotikler, insan nüfusunun artması, artan gıda ihtiyaçları nedeniyle giderek önem kazanmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde geleneksel gıda üretiminin azalması ve endüstriyel üretimin artması ile daha da fazla araştırma konusu olmaya başlamıştır.
Probiyotik mikroorganizmaların genel özellikleri nelerdir?
- İnsan orijinlidir,
- Patojen değildir,
- Mide asidi ve safraya direnç gösterir,
- Bağırsak epitel dokularına tutunur, gastrointestinal sistemde kolonize olur,
- Antimikrobiyal bileşikler üretir, gıdaların bozulmasını önler, patojen mikroorganizmaların olumsuz etkilerinden korunur,
- Bağışıklık sistemini güçlendirir,
- Gastrointestinal sistemde canlılığını sürdürür,
- Teknolojik süreçlere dirençlidir,
Probiyotik üretiminde kullanılan mikroorganizmalar nelerdir?
En yaygın türler laktik asit bakterileridir. Bunlar içinde de lactobacillus ve bifidobacteriumlardır.
- Laktobacillus türleri (Lactobacillus cellobiosus, Lactobacillus delbrueckii, Lactobacillus brevis Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus reuteri, Lactobacillus curvatus Lactobacillus fermetum, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus jonhsonii Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus helveticus Lactobacillus salivarius, Lactobacillus gasseri),
- Bifidobacterium türleri (Bifidobacterium adolescentis, Bifidobacterium bifidum, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium infantis, Bifidobacterium longum Bifidobacterium thermophilum),
- Bacillus türleri (Bacillus subtilis, Bacillus pumilus, Bacillus lentus, Bacillus licheniformis Bacillus coagulans),
- Pediococcus türleri (Pediococcus cerevisiae, Pediococcus acidilactici Pediococcus pentosaceus),
- Streptococcus türleri (Streptococcus salivarius ssp. thermophilus, Streptococcus intermedius),
- Bacteriodes türleri (Bacteriodes capillus, Bacteriodes suis, Bacteriodes ruminicola Bacteriodes amylophilus),
- Propionibacterium türleri (Propionibacterium shermanii, Propionibacterium freudenreichii),
- Leuconostoc türleri (Leuconostoc mesenteroides ssp. Mesenteroides),
- Küfler (Aspergillus niger, Aspergillus oryzae),
- Mayalar (Saccharomyces cerevisiae, Candida torulopsis).
Probiyotikler etkilerinin nasıl gösterir?
- Laktik asit, asetik asit, formik asit gibi organik asitler üreterek bağırsak pH’ını düşürür. Patojen bakteri için yaşam alanını daraltır. Antibakteriyal özellik gösterir. Bu sayede patojen bakteri sayısını azaltır.
- Patojen bakterilerin çoğalmak için ihtiyaç duydukları besinleri tüketerek üremelerinin engeller.
- Bağırsak epitel hücrelerine yapışarak, patojen bakterilerin tutunmasını engeller.
- Kanda lökositler, lenfositler ve diğer yardımcı immun hücreleri etkileyerek bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olur.
- Bağırsaklar ve diğer hücrelerde mutasyonu engelleyerek kanser oluşum riskini azaltır.
- Safra tuzlarının parçalanarak vücuttan atılması ve yeni safra tuzu üretiminin engellenmesi ile kolesterol seviyelerinin düşürülmesine destek olur.
- Antibiyotiklerin bağırsak mikroflorasını azaltarak oluşturduğu ishalin düzeltilmesine yardımcı olur.
- Sindirim enzimleri ve B vitaminleri üretimi ile sindirimi kolaylaştırır.
Probiyotikler güvenilir midir?
DSÖ kriterleri doğrultusunda üretilen probiyotikler, mevcut bilgiler ışığında oldukça güvenilir ürünlerdir. Probiyotik olarak kullanılacak mikroorganizmalar uzun araştırmalardan sonra gıdalara ilave edilmektedir.
Hiçbir suşu patojen olarak tanımlanmamış olan mikroorganizmalar tercih edilmektedir. Bir suşu patojen olarak tanımlanmış bakteriler çok detaylı araştırmalardan geçerse probiyotik olarak kullanımına izin verilmektedir.
Probiyotik olarak izin verilen suşun çok iyi tanımlanmış ve üzerinde iyi çalışılmış olması gerekmektedir.
Probiyotikler hangi hastalıklarda kullanılır?
Probiyotikler kolesterol seviyelerini düşürür, kalp hastalığı riskini azaltır.
Gıda alerjisinde tedavinin bir parçası olarak kullanılır.
Ürogenital enfeksiyonları önler, tekrar gelişim riskini azaltır.
Probiyotiklerin diğer kullanım alanları şunlardır:
Laktoz intoleransı: Sindirim sistemi hastalıkları veya antibiyotik kullanımına bağlı olarak gelişebilen, laktaz enziminin azalmasına bağlı olarak bağırsakta sıvı, elektrolit ve gaz birikimidir. Probiyotikler, safra tuzlarının parçalanması ile laktazı serbest bırakır. Uzun süre kullanımında laktoz intoleransı olan hastaları tamamen iyileştirir veya belirtileri azaltır.
İshal: İshal etkeni patolojik mikroorganizmaları azaltır. Antibiyotik tedavisi veya radyoterapi alan hastalarda probiyotik kullanımı ishal şikayetlerini azaltmaktadır.
Helicobacter pylori enfeksiyonları: Gastrit, pektik ülser etkenidir. Probiyotikler, helicobacter pylorinin çoğalmasını engeller. Üçlü tedavi alan hastalara göre gastrit ve ülser hastalarında daha etkili sonuçlar verdiğini iddia eden çalışmalar mevcuttur.
Crohn hastalığı: Bazı probiyotiklerin, ameliyat sonrası Crohn lezyonlarının tekrarlamasını engellediği gösterilmiştir.
Ülseratif Kolit: Bazı probiyotikler hastalığın tedavisinde etkili sonuçlar vermektedir.
İrritabl bağırsak sendromu: Probiyotiklerin karın ağrısı ve düzensiz dışkılama şikayetlerinin kontrol altına alınmasına yardımcı olduğu gösterilmiştir.
Kanser: Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, bağırsak yoluyla kanserojen hücre üretim ve dağılımının engellenmesi, prekanserojen hücrelerin kanserojen türe dönüşümün engellenmesi gibi yöntemlerle kanser oluşumunun önlenmesinde etkilidir.
Probiyotik kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?
Probiyotikler bazı hastalıklarda tedavinin bir parçası olarak doktor gözetiminde kullanılır. Probiyotik kullanımı doktor kontrollerini, diğer tedavilerin alımını engellememelidir. Probiyotikler ilaç değil gıdadır.
Probiyotik içeren gıdalar ilaçlar kadar yoğun testlerden geçmez, bunlar kadar yoğun bir takip altında değildir. Satılan ürünün etiketiyle içeriği aynı olmayabilir.
Probiyotiklerin bazı yan etkileri olabilir (pelvik bölgede ağrı gibi). Ayrıca bu alanda çalışmalar daha devam etmektedir. Açıklığa kavuşturulmamış hususlar olacaktır. Bu nedenle diğer tüm takviye ürünler gibi doktor gözetiminde kullanılması gerekir.