Vitiligo

Vitiligo (Alaca Hastalığı, Ala Hastalığı) 

Vitiligo ciltte beyaz lekeler ile karakterize, melanin pigment eksikliğinden kaynaklanan, çoğunlukla sonradan ortaya çıkan, herhangi bir yaşta görülebilen bir hastalıktır. Lekeler herhangi bir cilt bölgesinde görülebilir, ancak en fazla el, yüz, boyun gibi dışardan görülen bölgelerde ortaya çıktığı için estetik kaygı nedenidir. Özgüveni ve sosyal ilişkileri zedeler. Buna bağlı olarak toplumdan uzaklaşma ve depresyon ortaya çıkabilir. 

Tarihte vitiligo: 

Eski kayıtlarda MÖ 1500’lü yıllardan itibaren vitiligo hastalığına rastlanmaktadır. Kimi kayıtlarda işlenen günahlara, hatalara yorumlanmıştır. Hindistan kültürlerinde “beyaz adam” hastalığı olarak geçmektedir. 

19. yüzyılda hastalık bir pigmentasyon sorunu olarak tanımlanmıştır. Bazı bölgelerin pigment içermediği, etrafındaki bölgelerin ise fazla pigment içerdiği ifade edilmiştir. Bunun strese bağlı olabileceği düşünülmüştür. 

Vitiligo nedir? 

Vitiligo belli bir ırk ya da cinsiyet ayrımı olmadan dünya genelinde yaklaşık olarak her bin kişide bir oranında görülen bir cilt hastalığıdır.  Hastalığın çevresel faktörler, genetik veya otoimmun nedenlerden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. 

Hastalık genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde başlar. En sık 20’li yaşlarda görülür. Belirtiler cildin güneşe maruz kalan bölgelerinde daha sık görülür. Birinci derece akrabalarda vitiligo hastalığının görülmesi, riski yaklaşık 10 kat artırır. 

Vitiligo türleri nelerdir? 

Vitiligo ciltte tutulum yerine ve yaygınlığına göre farklı türlerde sınıflandırılır. Buna göre vitiligo türleri şunlardır: 

• Lokalize vitiligo 
  • Fokal vitiligo: Genellikle üst çene, alt çene, yanak, göz çevresi, boyun, gövde gibi bir bölgesinde bir veya birkaç adet lokalize lezyon vardır.  
  • Segmental vitiligo: En az görülen vitiligo türüdür. Çocukluk döneminde başlama eğilimindedir. Yarısından fazla vakada lezyonlar üst çene, alt çene, yanak ve göz çevresinde olur. Bunun dışında boyun, gövde kısımlarında da görülebilir.  Erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülür. Genellikle birden fazla lezyon görülür ve lezyonlar çoğunlukla tek taraflıdır.  
• Jeneralize vitiligo 
  • Akrofasiyal vitiligo: Parmaklarda, yüzde ve ağız çevresinde pigmentasyon bozukluğu vardır.  
  • Yaygın vitiligo (vitiligo vulgaris): En yaygın görülen vitiligo türüdür. Her on vakanın dokuzu bu türdür. El sırtı, dirsek, diz, ayak gibi bölgelerde birden çok lezyon şeklinde görülür. Lezyonlar simetriktir.  
  • Universal vitiligo: Tüm beden tutulumu olur. Arada normal cilt dokuları vardır. Genital bölge, meme başı, dudaklar da tutulabilir.  
  • Karma vitiligo: Fokal, segmental, akrofasiyal tür lezyonlar, ikili kombinasyonlar şeklinde birlikte görülür.  

Vitiligo ayrıca lezyonların görüntüsüne, tutulum yerine, rengine göre farklı klinik varyantlar gösterebilir. 

Vitiligo neden oluşur? 

Vitiligo binlerce yıldır bilinen bir hastalıktır. Ancak neden ortaya çıktığına ilişkin bilgiler yeterli değildir. Hastalığı tetikleyen bir faktörün olabileceği, ailesel yatkınlık durumu, bağışıklık sistemindeki değişiklikler, melanosit hücrelerinin kendi kendini yok etmesi, nöral bazı maddelerin melanositleri hasara uğratması gibi farklı teoriler öne sürülmüştür. Hiçbir teori vitiligo hastalığını tek başına açıklamaya yeterli olmamıştır. Bu teorilerin birden fazlasının ortak hareketi ile hastalığın geliştiği düşünülmektedir. 

• Tetikleyici faktörler: Vitiligo hastalarının bir kısmı yaşadıkları bir travma sonrası bu hastalığın başladığını ifade eder. Bu travma işten atılma, sevdiği birisinin kaybı, ciddi bir hastalık geçirme, doğum, trafik kazası gibi stres kaynağı olan bir olaydır. Bir kısım hasta yaralanma sonrası hastalığın başladığını söylemektedir. Kesici alet yaralanması sonrası başlayan vitiligo (Köbner Fenomeni) hastaların üçte birinde görülür. Ayrıca cerrahi işlemler, radyoterapi, cilt hastalıkları, ciddi güneş yanıkları da başlangıç faktörü olarak ifade edilmektedir. Kimyasallarla fazla temas eden mesleklerde (deterjan sanayii, kauçuk sanayii, sağlık sektörü (el dezenfektanları) vs) vitiligo görülebilmektedir. 
• Otoimmün teori: Hashimato tiroiditi, Addison Hastalığı, diyabet, SLE (sistemik lupus eritomatozis,), myastenia gravis, pernisiyöz anemi, sekleroderma, siroz, malign melanoma gibi vücudun kendi hücrelerine saldırdığı otoimmün hastalıklarla birlikte görülebilmektedir. Bu otoimmün hastalıkların melanositlerde oluşturduğu hasara mı bağlı olduğu, yoksa vitiligonun kendisinin otoimmün seyir mi gösterdiği hususu tam olarak netlik kazanmamıştır. Yapılan son çalışmalar melanositlerin bağışıklık sistemi içinde görev aldıklarını göstermektedir. Vitiligo hastalığında hücresel ve humoral bağışıklık sistemi içinde reaksiyonlar görülmektedir. 
• Nöral teori: Çalışmalar çeşitli nedenlerle felç geçiren hastalarda vitiligo lezyonlarının felçli bölgelere yayılmadığını, ağır stres veya sinir travmaları sonra vitiligo gelişebildiğini göstermiştir. Bunlardan yola çıkarak sinir uçlarından yayılan ve sinirleri tahrip eden bazı maddelerin (norepinefrin, met-enkefalin vs) melanosit hücrelerinde de hasara yol açtığı iddia edilmiştir.  
• Özyıkım teorisi: Normalde melanositlerde melanin sentezi ve yıkımı esnasında vücut kendi savunma mekanizmasını kullanır ve hücre hasarına engel olur. Ancak bu savunma mekanizmasının bir şekilde devre dışı kaldığı durumlarda melanositlerde melanin sentezi veya yıkımı esnasında açığa çıkan ara ürünler veya artık ürünler melanositlerde yıkıma yol açabilir.  
• Genetik faktörler: Ailede vitiligo öyküsü olması bir risk faktörüdür. Genetik olarak DNA hasarı melanosit hücrelerinin fonksiyonlarını yerine getirmesini engelleyebilir.  

Bunların dışında; melanosit hücrelerindeki gelişimsel hasarlar, defektler, herpes simpleks virüs gibi bazı virüslerde vitiligo gelişiminde etken olabilir. 

Vitiligo belirtileri nelerdir? 

Vitiligo parmaklar, bilekler, kasık bölgesi, koltuk altı, ağız ve göz çevresi, ağız içi, genital bölgede görülebilir. Bunun dışında kafa derisi dahil vücudun herhangi bir yerinde de görülebilir. Daha çok güneş gören yüz, boyun, eller ve cilt kıvrımlarında karşımıza çıkar.  

Lezyonlar, melanin pigmenti içermeyen beyaz alanlar ve onun etrafında normalden biraz daha fazla melanin pigmenti içeren daha koyu renkli alanlar şeklinde görülür. Beyaz renk bir anda oluşmaz, yavaş yavaş beyaz renge dönüşür. Genellikle belirgin sınırlıdır ve büyüklüğü birkaç milimetreden birkaç santimetreye kadar değişebilir. Tek bir lezyon olabileceği gibi birden fazla lezyon yan yana olabilir. Bazı türleri vücudun tek bir yarısındadır ve karşı yarıya geçmezler. Beyaz lekeler genellikle kalıcıdır.  

Lezyon bölgesinde hafif kaşıntı dışında bir şikâyete rastlanmaz. Güneş yanığı riski artmıştır. Güneş yanığı olması durumunda kızarıklık ve ağrı görülebilir. Lezyon üzerinde kıl varsa çoğunlukla kıllarda beyazlaşır (lökotrişi).  

Vitiligo estetik sorun dışında sistemik bir sorun oluşturmaz. Bir kronik hastalık gibi kişinin yaşam kalitesini etkilememesi gerekir. Ancak estetik kaygılar nedeniyle kişide ciddi endişeler oluşur ve yaşam kalitesi olumsuz yönde etkilenir. Toplum karşısına çıkmaktan utanır, özgüven kaybı yaşanır, sosyal faaliyetlerden uzaklaşır, içine kapanır.  

Yaşam kalitesindeki bozulma, toplumda dışlanmışlık hissi, utanma, sosyal geri çekilme sonrası psikolojik sorunların ortaya çıkma riski yüksektir. Karşı cinsle bir araya gelmekten çekinir. Beğenilmeme korkusu yaşar. İletişim sorunları gelişir. Özellikle görünen bölgelerde lezyon varsa buraları kapatmaya çalışır. Kaygı bozuklukları, depresyon yaygın görülen hastalıklardır. 

Sürekli kapalı giysiler giymeye ve güneşe çıkmamaya bağlı başka sorunlar gelişebilir. 

Vitiligo hastalarının az görülen ama önemli belirtilerinden birisi de göz hastalıklarıdır. Vitiligo hastalarında üveit gibi göz hastalıkları ataklar halinde görülebilir. 

Vitiligo bulaşır mı? 

Vitiligo bir mikrop aracılığı ile oluşan hastalık değildir. Dolayısı ile bulaşmaz. Bağışıklık sisteminden kaynaklanan bir sorun vardır. 

Vitiligo tanısı nasıl konur? 

Tipik vitiligo lezyonları tanı koydurucudur. Fizik muayene ile tanı rahatlıkla konur. Ancak özellikle güneş görmeyen cilt kısımlarında ve açık tenli kişilerde tanı için Wood Lambası kullanılabilir. Bunun için karanlık bir odada test yapılır. Diğer cilt hastalıkları (mantar enfeksiyonları vs) ile ayırıcı tanısında faydalıdır. Tanıdan şüphelenilen durumlarda patolojik inceleme yapılabilir. 

Vitiligo nasıl tedavi edilir? 

Vitiligo için farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. Bunların mutlaka bir dermatolog gözetiminde uygulanması gerekir. Tedavide ilaç tedavisi veya cerrahi tedavi tercih edilebilir. Vitiligo estetik açıdan sorun oluşturan, kişide özgüven kaybı, sosyal izolasyon, depresyon nedeni olabilen bir hastalıktır. Bu nedenle hastalara psikolojik destek gerekebilir. Malnutrisyonun vitiligo hastalığının gelişim riskini artırdığı düşüncesiyle, genel olarak doğru beslenme alışkanlıkları kazandırılmaya çalışılır. Hastalığın estetik dışında başka problemlere yol açmadığı, tedavinin yaklaşık bir yıl sürebileceği izah edilir. Hastanın yaşı, alerjisi, ilave hastalığının varlığı, lezyonların şekli, yaygınlığı gibi faktörlere göre bir tedavi seçeneği belirlenir. 

Altta yatan bir hastalık varsa (herpes virüs enfeksiyonu, diyabet hastalığı vs) öncelikli olarak kontrol altına alınması gerekir. Hastalık tedavilere rağmen düzelmiyor veya kişi psikolojik olarak lezyonlardan, cilt görünümünden çok etkileniyor ise kamuflaj, yani cilt lezyonlarının elbise veya kremlerle kapatılması denenebilir.  

Vitiligo için tedavi seçenekleri şunlardır: 

• Güneşten korunma: Dermatolog önerisi doğrultusunda en az 30 faktör güneş koruyucu kullanılmalıdır. Lezyonlu alanlar güneş ışınları için daha hassas alanlardır. Kolayca güneş yanığı gelişebilir. Güneşten çok fazla yararlanamadıkları için D vitamini takviyesi gerekebilir. 
• Kremler: Dermatolog kontrolünde kortizonlu kremler, takrolimus veya pimekrolimus içeren kremler denenebilir. 
• Fototerapi: Dermatolog kontrolünde farklı dalga boylarında ultraviyole ışınları (PUVA) kullanılarak yapılan tedavi yöntemidir. 
• Greftleme: Özellikle az sayıda lezyon varlığında, lezyonsuz alandan deri parçasının alınarak lezyonlu alana yerleştirilmesidir. Tedavi başarısı tartışmalıdır ve artık çok fazla kullanılmayan bir yöntemdir. 
• Depigmentasyon tedavisi: Özellikle yaygın vitiligo türlerinde pigment içeren cilt alanı oldukça azalmıştır. Beyaz alanlarla olan renk farkını gidermek için pigment içeren alanlardaki melanosit hücreleri de hidrokinon monobenzil eter gibi ajanlarla işlevsiz hale getirilir. Bu sayede tüm cilt beyaz renk olur. Kişinin cildi farklı renklerde olmayacağı için daha estetik bir görüntü elde edilir.