Uyku felci birçok kültürde tanınan bir durumdur. Uykudan uyandığında kaslarını hareket ettirememe halidir. Hemen hemen her ülkede kendi halk dilinde tanımlamaları bulunur. Cadı basması, karabasan, cadı ziyareti, mora, painajainen gibi çok çeşitli isimler verilmiştir.
Sağlıklı bireylerde uyku ve uyanıklığın vücut tarafından zamanlama ve sürelerinin ayarlandığı sirkadiyen ritm denilen bir ritm vardır. Bu kişinin uykuya başlangıç ve sonlandırma noktalarını belirler. Beyinde bu ritmden Suprakiazmatik nükleus noktası sorumludur. Gün ışığı, stres faktörleri, melatonin ve seratonin hormonu bu ritm için belirleyici faktörlerdir.
Uyku iki evreli bir döngü olarak kabul edilir. Bu evreler REM ve Non-REM evreleridir. Non-REM evresi uykuya başlama aşamasında vücudun hazırlık aşaması olarak da tarif edilebilir. Ardından vücut REM evresine geçer. Bu iki evre yaklaşık 90-120 dakikada bir tekrarlar. Genç erişkinlerde NREM evresi bir döngüde %75, REM evresi ise %25 oranındadır. Yaşlılarda ise her ikisinin de azaldığı görülür.
NREM evresinde uykuya geçiş aşaması başlar. Vücutta kan basıncı kısmen azalır ve vücut sıcaklığı düşer, kaslar gevşemeye başlar, kalp atım hızı sakin ve yavaştır. Bu evrede gözler kapanır ve hareketsizdir. Böylece derin uykuya geçilir. Bu evreden sonra REM uyku evresi başlar. Rüyaların çoğunun görüldüğü REM uykusunda beyin aktif hâle gelir. REM uykusunda gözler kapalı olduğu halde hızlı hareket eder. Beyin tarafından kol ve bacak gibi istemli çalışan kaslara sinyal gönderilerek kasılmamaları sağlanır, vücudun tamamen gevşemesi ve hareketsizleşmesi sağlanır. Vücudun bu hâline kas atonisi denir.
Kas atonisi REM uykusunun normal bir sürecidir. Asıl amacı, REM uykusu sırasında görülen rüyaların etkisiyle oluşabilecek herhangi bir yaralanmanın önüne geçmektir. Bazen derin uykudayken bir anda uyandığınızda gözlerinizle etrafı gözlemleyebildiğiniz olabilir. Bu durumlarda etraftaki sesleri işitebildiğiniz ancak hareket edemediğiniz anlar olabilir. Bu duruma uyku felci denir. Uyku felci beynin uykudayken sağladığı kas atonisi halinin uyandığınızda da bir süre devam etmesidir.
Normal uyku sürecinde kas atonisi hissedilmez. Ancak REM uykusu tamamlanmadan ya da bu evreye geçiş sürecinde uyanılması uyku felcinin yaşanmasına neden olur.
Uyku felci yaşayan bir insan zaman zaman halüsinasyon görebilir. Hatta nefessiz kalıyor gibi ya da göğsünde baskı varmış gibi hissedebilir. Bu durum birkaç saniye ya da birkaç dakika boyunca sürebilir.
Uykusuzluk veya uyku düzeninin bozulması uyku felci yaşanmasını kolaylaştırabilir. Ayrıca stres veya travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, anksiyete ya da bipolar bozukluk gibi rahatsızlıklar da uyku felcine neden olabilir. Bu tür rahatsızlıkları olanlarda uyku felci yaşnması ihtimali artmıştır. Zaman zaman ani hayat tarzı veya mekan değişiklikleri veya uyku ilacı kullanmak da uyku felci yaşanmasını tetikleyebilir.
Uyku felci normalde nadir olarak görülür, geçicidir ve önemli sağlık problemlerine yol açmaz. Fakat sık yaşayanların bir doktora görünmesi tavsiye edilir. Şu ana kadar uyku felci dolayısıyla herhangi bir ölüm raporu kayıtlara geçmemiştir.
Uyku felci sebebiyle tedavi uygulamalarında meditasyon ve rahatlama terapilerinin fayda sağladığı görülmüştür.
Fotoğraf: cottonbro studio