Tiroid bezi, folliküler hücreler ve C hücreleri içerir. Tiroid bezindeki folliküler hücrelere tiroisit de denilmektedir. Tiroid hormonlarının ana ateşleyicisi hipotalamustan salgılanan ve hipofize talimat gönderen tirotirpin relezaing hormon (TRH)’dur. TRH hipofiz bezine uyarı göndererek hipofizin tiroid sentezleyici hormon (TSH) (tirotirpin) salgılamasını sağlar. Hipofiz bezinden salgılanan TSH ise tiroid folliküler hücrelerini uyarır ve bu hücrelerden T4(tirkosin) ve T3 (triiyodotironin) hormonlarının salgılanmasını sağlar. Çoğunluğu T4 ve az miktarda T3 salgılanır. T4 (tiroksin) tirozin aminoasitleri ile iyot bileşimlerinden oluşan ana tiroid hormonudur. Bu nedenle iyot tiroid hormonu üretiminin ana hammaddelerinden birisidir.
Tiroid folliküler hücrelerinin aynı zamanda, tiroglobulin sentezleme ve kan dolaşımından tiroide gelen iyodürü konsantre etme ve TSH reseptörlerini bünyesinde taşıma özellikleri de vardır.
Tiroid bezindeki C hücreleri ise ana foliküler yapının aralarında ve follikül duvarlarında bulunur. Bu hücreler ise kalsitonin hormonu salgılarlar.
Tiroid hormonlarının (T4 ve T3) salgılanabilmesi, düzenli çalışan folliküler hücrelere, ortamda iyodür olmasına, tiroglobulin yeterliliğine, tiroglobulin içerisindeki tiroid peroksidaz ensimi yeterliliğine, TSH hormonunun tiroid bezini uyarmasına ve tiroglobulin kolloidal dokusu üzerindeki depo tiroid hormonlarının miktarına bağlıdır. Tiroglobulin koloidal dokusu tiroid folliküler hücreleri tarafından sentezlenir. Bu dokunun içerisinde tiroid hormonlarının salgılanmasını sağlayan tiroid peroksidaz enzimi bulunur. TSH uyarısı tiroglobulin içerisindeki tiroid peroksidaz enzimini aktive ederek hormon salgılanmasını sağlar.
T3 hormonu tiroid hormonlarının aktif formudur. Tiroid bezinden az miktarda salgılansa da esasen T4 hormonunun T3’e dönüşmesiyle aktifleşir. T4 hormonundan iyodür ayrılmasıyla T 3 aktifleşmesi gerçekleşir. Serbest kalan iyot korunarak tekrar kullanıma hazırlanır.
T3 ve T4 hormonlarının artması hipofiz bezlerini uyararak TSH salgılanmasını baskılar, bu durum da hipotalamustan TRH salgılanmasını baskılar ve döngü bu şekilde devam eder.
Tiroid fonksiyonlarının izlenmesi genellikle TSH hormon seviyesinin analizi ile başlar. TSH kan değerleri 0,4 ila 4,5 milibirim/ml referans aralığının dışındaysa ve TSH yüksekliği testip edilirse T4 hormonu kan seviyesi ölçülür. TSH değeri normal aralığının altında ise hem T4 hem de T3 kan seviyeleri ölçülür.
TSH hormon seviyeleri T4 ve T3 hormonlarının salgılanması için uyarıcı olduğu için, kan T4 ve T3 hormonları düşük olduğunda daha fazla TSH salgılanarak bu salgıyı artırmaya çalışmaktadır. Eğer T4 ve T3 seviyeleri yeterli olmazda TSH seviyesi normalin üzerine çıkacaktır. Bu durum hipotiroidizm halinde gerçekleşir.
Hashimoto hastalığında T4 seviyelerinin düşüklüğüne ek olarak yüksek kreatin kinaz seviyeleri, yüksek kolesterol seviyeleri ve yüksek tiroid antikorları eşlik edebilmektedir.
Tiroid hormonları tiroid bezlerinin birçok hastalığında farklı seviyelerde görülebilmektedir. Bu hastalıkların tanısında ve izlenmesinde tiroid hormonlarının zaman zaman ölçülmesi gerekmektedir. Bu değerlendirmeler sadece tiroid hormonları ölçümü ile değil, pek çok farklı test ve görüntüleme yönteminin de beraber kullanılması gerekebilir.
TRH ve TSH zincirindeki anormallikler de normal çalışan tiroidlerin anormalliğine neden olabilmektedir. Örneğin hipotalamustan aşırı TRH (Tirotiropin releazing hormon) salgılanmasına neden olan anomaliler (tümörler, enfeksiyonlar vb.) hipofiz bezinden dolaylı olarak alırı TSH salgılanmasına sebep olabilir. Bu aşırı TSH düzeyi tiroid bezinin aşırı tiroid hormonu salgılamasına neden olabilir. Bu durumun tam tersi olacak şekilde hipotalamustan TRH salgılanmasını baskılayan durumlar veya hipofiz bezinden TSH salgılanmasını azaltan sebepler, tiroid bezinden de daha düşük seviyede tiroid hormonu salgılanmasına sebep olabilmektedir.
Tiroid hormonlarının fonksiyonları
Tiroid hormonlarının temel işlevlerinden bazıları şunlardır:
- Tiroid hormonları 11. Haftadan itibaren fetal beyin gelişimi ve iskelet olgunlaşmasına katkıda bulunur.
- Tiroid hormonları beyin, dalak ve testis dışındaki tüm hücrelerde oksijen tüketimini ve ısı üretimini artırır. Tüm vücutta bazal metabolizmayı hızlandırır.
- Tiroid hormonları tüm vücut hücrelerinin genel büyümesine, gelişmesine ve farklılaşmasına yardımcı olurlar.
- Tiroid hormonları iskelet kasında protein döngüsünü artırarak enerji açığa çıkarır ve bazal metabolizma hızını düzenlerler.
- Kan oksijen seviyesi düşüklüğünde solunum kaslarını uyararak kanın oksijen seviyesini artırırlar.
- Tiroid hormonları eritrositlerde hemoglobinlerdeki oksijenin ayrılmasını kolaylaştırarak dokuların oksijene ulaşmasını kolaylaştırır.
- Kalsiyum metabolizmasında önemli bir rol oynarlar.
- Çocuklarda santral sinir sisteminin genel gelişimine ve işlevine yardımcı olurlar. Küçük yaşlarda tiroid hormon eksikliğinde mental retardasyon gelişebilmektedir.
- Somatik ve psişik büyümeyi teşvik ederek, vücudun ruh halini ve davrnışını etkilerler.
- T3 kalbin gevşemesini kolaylaştırarak kasılmasını hızlandırır. Ayrıca kalbin sinoatriyal düğümlerini hızlandırarak kalp hızını artırır.
- Tiroid hormonları kemik döngüsünü uyarırlar. Kemikte kalsiyum ve fosfat birikmesine yardımcı olurlar ve kemikleri güçlendirirler.
- Kandaki kalsiyum seviyesini düşürürler.
- Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını düzenlerler.
- Ayrıca vitaminlerin metabolizmasına da yardımcı olurlar.
- Bazı hormonların üretimini ve metabolik süreçlerini etkileyerek hormonal dengeyi etkilerler Özellikle büyüme hormonlarının etkisini artırarak büyümeyi hızlandırırlar.
- Kolesterol ve trigliseritleri düşürmeye yardımcı olurlar.
- Elektrolit dengesini korurlar.
- Eritrosit üretimini desteklerler.
- Hücrelerde mitokondriyal metabolizmayı hızlandırarak hücre gelişimin teşvik ederler.
- Tiroid hormonları bağırsak motilitesini düzenleyerek bağırsak hareketliliğini uyarırlar. Dışkılamanın artmasına da neden olurlar.
- Ayrıca beta-adrenerjik reseptörlerin katekolaminlere duyarlılığını arttırırlar.
Tiroid hormonları kanda plazma proteinlerine bağlı olarak taşınırlar. Kanda tiroid hormonlarını taşıyan başlıca proteinler:
- Tiroksin bağlayan globulin (TBG) (%70’i)
- Transtiretin (prealbümin) (%10’u)
- Albümin (%15’i)
Fotoğraf: PHIL