Dünya geneline bakıldığında gelişmekte olan ülkelerde pnömokok enfeksiyonlarının neden olduğu, pnömoni, menenjit, ensefalit gibi hastalıklara bağlı morbidite ve mortalite değerleri yüksektir. Pnömokok enfeksiyonları bir yaş altı çocuklar, 65 yaş üzeri yetişkinler ve bağışıklık sistemi zayıflamış (kanser, aspleni, kronik böbrek hastalığı, kalp hastalığı gibi) erişkinlerde daha yüksek bir morbidite ve mortaliteye sahiptir. Hastalığın etkeni olan S. Pneumoniae’nın 91 farklı serotipi tespit edilmiş olup sık görülen 20 tanesi pnömokok enfeksiyonlarının %70’inden sorumludur. Aşı geliştirme çalışmaları bu serotiplerin daha fazlasına etki göstermesi üzerine yoğunlaşmıştır.
Pnömokok aşısı 2015 yılı itibari ile 129 ülkede uygulanmaya başlanmış ve küresel kapsamda aşılama oranının %37.0 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Pnömokok açısından kimler risk altındadır?
- Bir yaş altı bebekler,
- 65 yaş üzeri yetişkinler pnömokok açısından risk altındadır.
Ancak 2-64 yaş grubunda aşağıdaki kişiler de risk altındadır:
- Dalağı alınanlar veya alınma riski olan hastalar (Çölyak hastalığı gibi),
- Kronik akciğer hastalığı olanlar,
- Kalp hastaları,
- Kronik karaciğer hastaları (siroz gibi),
- Kanser hastaları,
- Diabet hastaları,
- HIV gibi bağışıklık sistemini baskılayan hastalığı olanlar,
- Metal işçileri,
- Sağlık personeli.
Pnömokok aşısının türleri nelerdir?
Pnömokok aşılarının polisakkarit pnömokok aşısı (PPA) ve konjuge pnömokok aşısı (KPA) olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır.
Polisakkarit pnömokok aşıları (PPA): 1980’lerden itibaren kullanılmaya başlanmış ve etkinliği %85-90 civarındadır. Ancak diğer polisakkarit aşılarda olduğu gibi 2 yaş altında T hücre uyarımı olmadığı için immun cevap zayıf ve etkinlik azdır. PPA ilk olarak 1945’de 4 valanlı üretilmiş, sonra 1970’lerde 14 valan ve son olarak 1983’de 23 valanlı üretilmiştir. Konjuge pnömokok aşıları (KPA): Sırasıyla 7, 10 veya 13 pnömokok serotipini (KPA 7, KPA 10 ve KPA 13) içeren konjuge polisakkarit aşılar, tüm dünyada ruhsatlandırılarak piyasaya sürülmüş olup halen KPA 10 ve KPA 13 yaygın olarak kullanılmaktadır. KPA 20 için çalışmalar devam etmektedir. Bu aşılama ile sadece aşılanan çocuklar değil taşıyıcılığın azalması sayesinde yaşlı nüfus içinde pnömokok açısından koruyuculuk sağlar. Aşının koruyuculuğu %70.0-97.0 arasındadır.
Konjuge pnömokok aşıları T hücre aracılığı immun cevap sayesinde daha uzun süreli bağışıklık kazandırır. Diğer taraftan nazofarenkste pnömokok kolonizasyonunu engellediği için aşılı olmayan kişileri de indirekt olarak korur.
Pnömokok aşısı nasıl uygulanır?
Polisakkarit pnömokok aşıları intramuskuler (tercihen deltoid kasa) veya subkutan uygulanır. Diğer aşılarla aynı enjektörde ve aynı uygulama yerine uygulanmaz. PPA23 iki yaş üzeri çocuklarda ve yetişkinlerde (özellikle 65 yaş ve üzeri) tek doz, eğer çok yüksek risk varsa ikinci doz önerilir.
Konjuge pnömokok aşıları yüksek riskli 2 yaş üzeri çocuklar ve yetişkinlerde PPA’dan 8 hafta önce olmak kaydı ile ardışık kullanılabilir. 5 yaş ve altında üç veya dört doz, altı yaş üzeri risk gruplarında ve 65 yaş üzeri kişilerde tek doz önerilir. Genellikle üç dozluk kullanımda, ikinci ve dördüncü ayın sonunda iki doz ve 12.ayda rapel doz şeklinde uygulanır.
Pnömokok aşısı sonrası olası yan etkiler nelerdir?
Enjeksiyon yerinde kızarıklık, ağrı, ateş, halsizlik, uyuşukluk görülebilir. Nadiren anaflaksi riski taşır. Konjuge aşılarda içerdiği toksine (difteri, tetanoz vs.) göre yan etkiler oluşabilir.
Pnömokok yetişkinlerde kullanılır mı?
Daha önce aşılanmamış, endemik bölgede yaşayan veya endemik bölgelere seyahat edecek olan adölesanlarda ve yetişkinlerde kullanılabilir. Polisakkarit aşılar 2 yaşından sonra uygulanır.
Pnömokok aşısı kimlere uygulanmaz?
Daha önceki dozlarda şiddetli alerjik reaksiyon gelişenlerde, konjuge aşılarda difteri / tetanoz toksini nedeniyle şiddetli alerjik reaksiyon gelişenlerde uygulanmaz. Yüksek ateş ile seyreden hastalıklarda tablo iyileşene kadar uygulanmaz. Gebelerde ilk trimester dışında yüksek hastalık riski durumunda kullanılabilir.
Pnömokok aşısı nasıl muhafaza edilir?
2-8°C’de muhafaza edin, ışıktan koruyun, dondurulmaz.
Fotoğraf: FRANK MERIÑO