Kuduz Hastalığı
Kuduz, insanlarda ve memelilerde beyin ve sinirleri tutan, ensefalit yapan, aşı ile önlenebilir, viral zoonotik (hayvandan insana geçen) hastalıktır. Nadir görülür ama ciddi sonuçlar doğurur. Enfeksiyon ortaya çıktıktan sonra hemen daima ölümcüldür. Her yıl on binlerce kişi kuduz nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Ölümlerin büyük kısmı 5-14 yaş aralığındadır.
Başta Asya, Afrika ve Güney Amerika olmak üzere Antarktika dışında hemen tüm dünyada görülür.
İnsanlara hastalık bulaşında en temel faktör köpek ısırmasıdır. Ancak vahşi hayvanlardan da bulaşabilir.
Son yıllarda aşılama ve DSÖ tarafından geliştirilen Tek Sağlık programı ile hastalık ciddi oranda kontrol altına alınmıştır.
Kuduz hastalığı nasıl bulaşır?
Kuduz virüsü %99 oranında köpek ısırması veya sağlam deriyi çizmesi yoluyla bulaşır. Ancak virusu taşıyan başta yarasalar olmak üzere başka hayvanlar da bulaş nedeni olabilir.
Kuduz virüsü taşıyan hayvanlar şunlardır:
- Köpekler,
- Yarasalar,
- Rakunlar,
- Kokarcalar,
- Tilkiler,
- Maymunlar,
- Çakallar,
- Kediler,
- Firavun faresi.
Virüs genellikle enfekte hayvanın sinirlerinde ve tükürüğünde bulunur. Virüsü taşıyan hayvanların tükürüğünün insan mukozası veya taze cilt yaraları ile doğrudan temas durumunda bulaş olur. Nadiren virüs solunum yoluyla bulaşabilir. İnsandan insana bulaş hususu kanıtlanamamıştır. Enfekte hayvanların çiğ et ya da sütü aracılığıyla da bulaşabilir.
İnsana bulaşan virüs periferik sinir sistemine yerleşir. Daha sonra merkezi sinir sistemine geçer. Virüs beyne ulaştığında hastalık belirtileri başlar.
Virüsün bulaşması ile hastalık belirtilerinin başlaması arasında geçen süre ortalama 1-2 aydır (1 hafta – 1 yıl). Bu süre viral yüke ve virüs giriş yerine göre değişebilir.
Kuduz riskli temas durumunda hayvanların gözlenmesi gerekir mi?
Kuduz hastalığı tanısı zor bir hastalıktır. Erken dönemde bulgu vermez. Isıran ya da salyası bulaşan hayvanın kuduz olmasından şüphe edilirse hayvanda hastalık belirtilerinin takip edilmesi gerekir. Kedi ve köpeklerin bu amaçla 10 gün süreyle izlenmesi gerekir. Diğer hayvanların izlenmesi gerekmez. Kedi ve köpeklerin izlenmesi hem hasta açısından hem de başkalarının hasta olmasının önlenmesi açısından faydalı olacaktır.
Takip edilen hayvanlarda huy değişiklikleri, aşırı korkaklık durumu, sinirlilik ve saldırganlık olur. Hayvanda sürekli ısırma isteği vardır. Zaman içerisinde felçler, yutkunma güçlükleri, aşırı salya akması, kasılmalar ve ölüm olur.
Kuduz hastalığının belirtileri nelerdir?
Virüs bulaşı sonrası ilk belirtiler yüksek ateş, baş ağrısı, ısırık bölgesinde açıklanamayan karıncalanma, iğnelenme, yanma hissi, ağrı ve aşırı endişe hali olabilir.
Birkaç gün sonra;
- Agresif davranışlar,
- Halüsinasyonlar,
- Isırılan bölgede duyu değişiklikleri,
- Kas spazmları,
- Yutma güçlüğü,
- Sudan korkma,
- Kaygı bozuklukları,
- Bilinç kayıpları
- His kayıpları ve felç gelişir.
Hastada bu belirtiler gelişmiş ise ölümcüldür. Ölüm genellikle kalp ve solunum kaslarının tutulumuna bağlıdır.
Kuduz hastalığının tanısı nasıl konur?
Kuduz hastalığı tanısı zordur. Ancak ölüm sonrası yapılan biyopsi örneklerinde virus izole edilir. Klinik ortaya çıktığında ayırıcı tanı doğru yapılmış olsa bile artık hasta tedavi edilebilir değildir.
Ancak hastalıktan şüphe edilmesi, ısıran hayvanların takibi ile tedavi uygulanabilir.
Şüphelenilen hastalara florosan antikor testi uygulanır.
Kesin tanı ölüm sonrası beyin doku örneklerinde serebral inklüzyon cisimlerinin (Negri) tespiti ile konur.
Şüphelenilen ve ölen hayvanların beyin incelemeleri de faydalı olabilir.
Kuduz hastalığının tedavisi nasıl yapılır?
Kuduz şüpheli hayvan tarafından ısırılma durumunda yaranın hemen bol su ve sabunla en az 15 dakika yıkanması, alkol veya iyot ile dezenfekte edilmesi, pansuman yapılması ve hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir. Bu müdahale bazen hayat kurtarıcı olabilir.
Sağlık kuruluşunda yaranın tekrar temizlenip dezenfekte edilir. Kuduz aşısı (dört doz) uygulanır. Aşı ile birlikte yaraya kuduz immunglobulini uygulaması yapılır.
Kuduz hastalığından nasıl korunurum?
Kuduz riskli bölgede hayvanlardan ve özellikle ölü hayvanlardan uzak durun. Bir hayvan ile temasınız halinde bölgede önceden var olan yara, çizik vs durumunu araştırın. Nu bölgelere seyahat öncesi kuduz aşısı önerilir.
Bazı insanlar kuduz açısından risk grubundadır. Bunlar:
- Hamileler,
- Kuduz riskli bölgeye seyahat planlayanlar,
- İşi gereği yarasalarla uğraşanlar,
- Hayvan barınağı çalışanları,
- Kuduz tanı laboratuvarı çalışanları.
Bu kişilerin aşılanmasında fayda vardır.
Kuduz hastalığından korunmada önemli hususlardan biri de kedi ve köpek gibi hayvanların aşılanmasıdır.