Nefes darlığı (Dispne)

Önemli: 

Nefes darlığı soluduğunuz havanın size yetmediği hissi veren bir durumdur. Nefes darlığı ile birlikte göğsünüzde baskı ve ağırlık hissediyorsanız, kollarınıza sırtınıza boynunuza ve çenenize yayılan bir ağrı varsa, kalple ilgili bir sorun yaşıyor da olabilirsiniz. Hemen acil servisi arayarak yardım isteyin.   

Bazen göğüs ağrısı olmadan şiddetli nefes darlığı yaşıyor olabilirsiniz. Bu durumda akciğerlerinizde hasara sebep olan bir durum yaşıyor olabilirsiniz. Böyle bir durumda hemen 112 acil servisi arayarak yardım isteyin. 

Dispne nedir? 

Dispne solunum yetmezliği şikayetidir. Dispne olarak algılanan ancak dispne olmayan birçok nefes problemi vardır. Örneğin iç çekme veya derin nefes alamama duygusu dispne değildir. Aşırı solunum hiperventilasyon olarak adlandırılır. Sık sık derin nefes alma hali ise hiperpne olarak adlandırılır. Uzanıp yatarken oluşan ve dik oturunca azalan nefes darlığına ise ortopne denir. Geceleri oluşan ve uykudan uyandıran nefes darlığı atağına ise paroksismal nokturnal dispne denir.  

Dispne ani başlayan akut dispne ve uzun süredir devam eden kronik dispne olarak iki şekilde gruplandırılabilir. 

Akut dispne nedir? 

Akut dispne yaşayan hastalarda ani başlayan nefes darlığı şikayeti vardır. Bu hastalarda kalp hızında artış, sık nefes alıp verme ve ateş de görülebilir. Acilen hastane ortamında ileri tetkik ve tedavi için değerlendirilmeleri gerekir.

Akut dispnenin en sık sebepleri: 

• Pnömoni:  
  • Akciğerlerin ağır enfeksiyonlarıdır. Viral, bakteriyel veya mantarlar enfeksiyon nedeni olabilir.Enfeksiyon sebebiyle oksijenin kana geçişi azalmakta ve solunum sıkıntısına sebep olmaktadır. Bu hastalarda dispne ile birlikte öksürük, balgam, göğüs ağrısı, ateş ve üşüme gibi semptomlar da görülebilir. 
• Pulmoner emboli:  
  • Akciğer dokusunda damar tıkanıklığıdır. Damarların devamındaki dokularda kanlanma olmayacağı için doku hasarı ve oksijenlenmede azalma olacağı için şiddetli ağrı ile birlikte nefes darlığı oluşur. Uzun süren hareketsizlik, yakın zamanda geçirilmiş ameliyatlar, konjestif kalp yetmezliği, yakın zamanda geçirilmiş travma gibi durumlarda görülür. Ayrıca daha önce geçirilmiş damar tıkanıklığı veya damar inflamasyonu olan hastalarda yatkınlık artmıştır. Ayrıca oral kontraseptif kullanan kadınlar, orak hücre anemili ya da polisitemisi olan hastalarda pulmoner emboliye yatkınlık artmıştır. Aynı zamanda kandaki koagulasyon önleyici proteinlerin yetersiz olduğu hastalıklarda pulmoner emboli yatkınlığı artmıştır. 
• Spontan pnömotoraks:  
  • Akciğerde normalde olmaması gereken ve ani gelişen serbest hava toplanmasıdır. Bu hava dışarıya atılamadığı için gerginliğe ve etraf dokularda hasara neden olabilir. Bu da solunumun kısıtlanmasına neden olur. Çoğunlukla genç, zayıf ve uzun boylu kişilerde daha sık görülür. Bu hastalarda ani başlayan göğüs ağrısı oluşur. Genellikle ağır egzersiz, şiddetli öksürme veya uçak seyahati sonrası oluşabilir. Bazen de altta yatan bazı hastalıklar bu tabloyu kolaylaştırabilir.  
• Akut astım krizi:  
  •  Akut astım krizi mevsimsel veya özel bir uyarana karşı herhangi bir yaşta başlayabilir. Genellikle nefes vermekte zorlanılır ve alınan havanın dışarı atılması zorlaşır. Hasta sık sık öksürür ve nefes darlığı oluşur. 
• Yabancı cisim aspirasyonu: 
  • Akciğerlere kaçan yabancı cisim nefes lıp vermeyi zorlaştırır ve dispne meydana gelir. Çocuklar, bilinci açık olmayan veya alkollü hastalar olayı hatırlamayabilir.  
• Akciğer ödemine sebep olan durumlar: 
  • ARDS (Erişkin Respiratuar Distress Sendromu): Genellikle herhangi bir sebeple oluşan hemorajik şok ile oluşan aşırı kan kaybı veya sistemik enfeksiyon sebebiyle oluşan septik şok sonrası ARDS oluşabilir. Bazen de akut pankreatit, çoklu travma, boğulma tehlikesi veya ağır pnömoni sonrası da ARDS gelişebilir. Bu hastalarda birkaç gün içerisinde başlayan dispne görülebilir.  
  • Zararlı gazların solunması ile de nefes darlığı meydana gelebilir 
  • Yükseklik; genellikle kısa sürede yüksek bölgelere çıkan ve oranın hava basıncına daha alışamadan ağır aktiviteye giren genç erişkinlerde akciğer ödemi gelişir ve dispne görülür.  
  • Nörojenik sebeplerle oluşan akciğer ödemi de dispneye sebep olur. Örneğin Epilepsi hastalarında veya kafa içi basıncı herhangi bir nedenle artmış hastalarda görülebilir. 
  • Kalp hastalıkları da altta yatan önemli bir akut dispne sebebi olabilmektedir. Konjestif kalp yetmezliği, mitral kapak darlığı veya akut miyokart infarktüsü ani gelişen dispne oluşturabilir.  
• Hiperventilasyon:Genellikle gençlerde başka bir sebep olmaksızın emosyonel sebeplerle sık sık nefes alma sonucu dispne gelişebilir. Genellikle ağız kenarında karıncalanma hissi ve spazm da görülebilir. 

Kronik dispne nedir? 

Birkaç haftadan birkaç aya kadar uzun süredir nefes darlığı yaşıyorsanız bunun birçok sebebi olabilir. Bu durum bazen öksürük ile birlikte de görülebilir. Kronik dispne akciğer kaynaklı veya akciğer dışı sebeplerle de oluşabilir. Kronik dispnenin sebeplerine kısaca bakalım: 

• Akciğer kaynaklı kronik dispne sebepleri 
  • Kronik obstrüktif akciğer hastalıkları 
    • Amfizem;  bu hastaların giderek kötüleşen uzun süredir devam eden dispneleri vardır.  
    • Kronik bronşit; bu hastalalrda 2 yıla yakın süredir balgamlı öksürük vardır. Uzun süredir sigara içimi öyküsü, tekrarlayan pnömoni geçmişi de olabilir. 
    • Kronik astım 
  • Restriktif akciğer hastalıkları 
    • İnterstisiyel akciğer hastalıkları (Sarkoidozis, romatoid akciğer, skleroderma, pnömokonyosiz, histiyositozis x, lenfanjitik karsinomatozis, idiyopatik fibrozan alveolit vb.) 
    • Göğüs duvarı deformiteleri (kifoskolyoz, torakoplasti) 
    • Plevral fibrozis; Bu hastalarda geçirilmiş tüberküloz, travma, sık bakteriyel pnömoni hikayesi veya asbestozis gibi sebeplerle akciğer dış zarında sertleşme oluşur ve akciğerler genişleyemediği için nefes almak zorlaşmıştır.  
    • Alveolar dolum hastalıkları (alveoler proteinoz, alveoler hücre karsinomu, desquamatif interstisiyel pnömoni, alveoler mikrolitiyazis) 
    • Nöromuskuler hastalıklar (myastenia gravis, amyotrofik lateral skleroz) 
• Akciğer dışı kaynaklı kronik dispne sebepleri 
  • Kalp hastaklıkları 
  • Anemi 
  • Hipertiroidizm 
  • Üst solunum yollarının hastalıkları 
  • Obezite 
  • Nevrotik sebepler 

Dispne, sebeplerini araştırarak tedavi edilmesi gereken bir sağlık sorunudur. Kendinizde böyle bir sağlık sorunu olduğunu düşünüyorsanız ivedilikle hekiminize danışınız.  

Resim: Towfiqu barbhuiya