Vücudumuzdaki kolesterolün %25’i gıdalarla doğrudan kolesterol şeklinde alınırken %75’i de vücudumuzdaki diğer moleküllerden üretilerek oluşturulur. Vücudumuzda üretilen kolesterol, besinlerle alınan glukozun hücrelerde parçalanması ve enerji açığa çıkması sonrasında oluşan ürünlerden birisi olan asetil CoA’dan üretilir. Sentezin gerçekleştiği başlıca yerler, karaciğer ve bağırsak duvarıdır. Endojen kaynaklı plazma kolesterolünün yaklaşık %90 kadarı bu dokularda sentez edilir. Kan kolesterolünün yaklaşık %75 kadarı endojen, %25 kadarı ise eksojen yani gıda kaynaklıdır.
Kolesterol vücudumuz için hayati önemi olan maddelerdendir. Vücudumuzda hem yapı maddesi, hem de steroid yapılı pek çok bileşiğin hammaddesi olarak büyük önem taşır. Kolesterol, bütün hücrelerin ve hücre içi organellerin membran yapılarında çok önemli bir yapı taşı olarak yer alır. Örneğin safra asitleri, böbrek üstü bezinde ve gonadlarda üretilen steroid yapılı bütün hormonlar ve D vitamini kolesterolden sentez edilir.
Yüksek kolesterol seviyesi kandaki kolesterolün çok fazla bulunması durumudur. Ağırlıklı olarak yağlı yiyecekler yemek, yeterince egzersiz yapmamak, aşırı kilolu olmak, sigara içmek ve alkol almaktan kaynaklanır. Ayrıca ailelerde genetik olarak da oluşabilir. Yüksek kolesterol düzeyleri hakkında ayrıntılı bilgiyi hiperlipidemi yazımızda bulabilirsiniz.
Lipidler plazmada çözünmezler. Dolaşan lipidler lipid depolarına steroid hormon üretimi ve safra asidi üretimi için lipoproteinlerin içinde taşınırlar. Lipoproteinler lipid transportunun yanı sıra vücuda giren mikroorganizmalara karşı doğal (innate) immüniteden de sorumludurlar. Plazma lipoproteinleri dansitelerine göre 5 ana sınıfa ayrılırlar. Bunlar:
- Şilomikronlar
- Çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) (Very Low-Density Lipoprotein)
- Orta yoğunluklu lipoprotein(IDL )
- Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) (Low-Density Lipoprotein)
- Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) (High-Density Lipoprotein)
Bu lipoproteinlerin kandaki seviyeleri ölçülerek kandaki kolesterol seviyeleri hakkında yorum yapılabilmektedir.
LDL: Karaciğerden aldığı kolesterolü tüm vücut hücrelerine taşır.
HDL: Kandaki fazla kolesterolü toplar ve karaciğere getirir.
Total kolesterol ise LDL, HDL, VLDL nin toplamıdır. Trigliserid ise kanda dolaşan diğer bir yağ maddesi olup, yüksekliği kalp krizi ve inme riskini artırmaktadır.
LDL kanda düşük dansiteli kolesterolü tüm vücut hücrelerine taşıyan bir lipoproteindir. Kanda bu lipoproteinin artması düşük dansiteli kolesterolün hücrelere taşınması sürecinin yoğunluğunu gösterir.
LDL kolesterol neden risklidir?
Kandaki yüksek miktardaki LDL kolesterol kan damarlarının duvarlarında birikir. Özellikle kalbi ve beyni besleyen damarlar bu durumdan çok daha fazla etkilenir. Damar duvarındaki kolesterol birikintileri, diğer bazlı maddeler ve bazı kan hücreleri ve artıklarla birleşerek damar duvarında plaklar oluşturur. Damar duvarında kolesterol plaklarının oluşması damar sertliği ya da ateroskleroz olarak adlandırılır.
Damar duvarında biriken plak zamanla çoğalır, damarın içine doğru büyür ve zamanla damarı daraltır. Damar daraldığında, beslediği kalp kaslarına yeterince kan götüremez. Kan gitmeyen organlarda hasarlar meydana gelir. Bu durum beyin damarlarında oluşmuş ise felce sebep olabilir. LDL kolesterol değerlerindeki her 10 mg/dl’lik artış, kalp krizi riskini yaklaşık %20 oranında artırmaktadır.
HDL kolesterol ise bunun tam tersi bir etkiye sahiptir.
LDL kolesterolün normal seviyeleri nedir?
LDL kolesterolün genellikle kabul edilen normal değerleri:
- Normal: 130 mg/dl den düşük
- Sınırda yüksek: 130-159 mg/dl
- Yüksek: 160 mg/dl ve üzeri
Çocuklarda LDL kolesterol:
- < 110 mg/dl kabul edilebilir değer
- 110 – 129 mg/dl ara değerler
- 130 mg/dl ya da üzeri değerler yüksek olarak kabul edilmektedir.
Kolesterol seviyesivi azaltmak için kullanılan ilaçların çoğu kandaki LDL kolesterol seviyesini azaltmaya çalışmaktadır. Özellikle statinler karaciğerde kolesterol yapımını azaltarak kanda LDL lipoproteinlerle taşınan kolesterol (LDL) seviyesini azaltmaya yararlar.
LDL kolesterol seviyelerini azaltmak riskli hastalarda çok önemlidir. Başka bir hastalığı olmayıp sadece kolesterol yüksekliği olan hastalarda LDL kolesterol seviyelerini 160 mg/dl’nin altına indirmek hedeflenirken, diyabeti veya koroner kalp hastalığı gibi hastalığı olanlarda LDL-K değerinin 100 mg/dl’nin altında olması hedeflenmektedir.
Fotoğraf: Girl with red hat