Kreatin fosfokinaz enerji üretiminde kullanılan bir enzimdir. Kalp, beyin, ve kaslarda bulunur. Kreatin proteininin parçalanması aşamasında, kreatin fosfata döüşmesi sürecinde fosfat bağlarını ayırarak enerji açığa çıkmasını sağlar. Ortamda fosfat fazlalığında ise süreci tersine çalıştırarak fosfatın bağlanmasını da sağlar. İki yönlü çalışan bir enzimdir.
Kanda kreatin kinazın/kreatin fosfokinazın yüksek seviyelerde bulunması dokuda hasar olduğunu gösterir. Ancak hangi dokuda hasar olduğunu tespit edebilmek için kreatin kinazın izoenzimlerinden faydalanılır. Kreatin kinaz enzimi yüksekliğinde ilk olarak kardiyak sebeplerin araştırılması yapılır. Kalp krizi riski olan hastalarda en az üç defa kreatin kinaz enzimleri izlenir. Ancak tek başına değerlendirilmez. Daha spesifik olan Troponin gibi testlerle birlikte değerlendirilir.
Kanda kreatin kinaz enzim seviyesi yüksek olan kişilerde total kreatin kinaz seviyesi ifade edildiğinden dolayı, ayrıntılı izoenzim çalışması yapılması ve hangi organlarda hasar olduğunun ayrıntılı araştırması yapılmalıdır.
Kreatin kinaz izoenzimleri:
- CPK-1 ( CPK-BB de denir): Özellikle beyin ve akciğer dokusundan kaynaklanır yüksekliği bu organların hasarını gösterir.
- CPK-2 (CPK-MB): Kalp dokusundan kaynaklanır. Kalp hastalıklarında yükselir.
- CPK-3 (CPK-MM) İskelet kasında bulunur ve iskelet kası hastalıklarında, ezilmelerde yükselir.
Kardiyak kateterizasyon, koroner anjiyografi, kas içi enjeksiyonlar, cerrahi girişimler veya aşırı egzersiz sonrası kreatin kinaz enzimlerinde yükselme görülebilir.
CPK-1 ( CPK-BB )yüksekliğinin olası nedenleri
- Beyin tümörleri
- Menenjit
- Kafa travması
- Tıkanma, kanama veya travma sonucu beyin hasarı
- Serebrovasküler olaylar (inme)
- Elektroşok tedavisi
- Epilepsi krizi
- Pulmoner enfarktüs sırasında
CPK-2 ( CPK-MB )yüksekliğinin olası nedenleri:
- Kalp krizinde özellikle enfarktüsün 3-6. Saatleri arasında CPK-2 yükselmeye başlar, krizin 12- 24. Saatleri boyunca yükselir ve 12-48. Saatlerine doğru normale iner.
- Elektrik çarpması
- Kalp defibrilasyonu ( kalp için yapılan elektroşok)
- Kalp zedelenmesi ( trafik kazası, ezilme vb.)
- Kalp enfeksiyonları ( viral myokardit )
- Açık kalp ameliyatları
CPK-2 seviyesi göğüs ağrısı sırasında (koroner kalp hastalıklarına bağlı angina pektoris, yada Pulmoner embolis) ve konjestif kalp yetmezliğinde yükselmez.
CPK-3 ( CPK-MM )yüksekliğinin olası nedenleri:
- Kas ezilmesi (Crush sendromu)
- Miyopatiler (Duchenne Musculer distrofisi)
- Hipotiroidizm
- Polimiyozit (Wagner-Unverricht hastalığı)
- İlaç ve hareketsizliğe bağlı kas hasarı
- Myozit (kas iltihabı)
- Akut rabdomiyoliz
- Kas içi enjeksiyonlar
- Kas biyopsisi
- Epilepsi krizi
- Cerrahi girişimler
- Aşırı egzersiz sırasında
Kreatin kinaz yüksekliğine sebep olan diğer nedenler:
- Alkol kullanımı
- Amfotericin B
- Bazı anestezik maddeler
- Kokain kullanımı
- Statinler
- Steroid kullanımı
Antikoagülan ilaç kullananlarda veya gebelik döneminde CPK seviyelerinde düşüşler görülebilir. Yenidoğanlarda CPK değeri çok yüksektir. Ayrıca çocukların fiziksel harcamaları daha yüksek olduğu için genellikle yetişkinlerden daha yüksek bir orana sahiptir.
Fotoğraf: Karolina Grabowska