Kanser (kötü huylu tümör, neoplazm, malignite) nedir?
Kanser, vücudun bir organ ya da dokusundaki hücrelerin düzensiz olarak bölünüp anormal çoğalması ile karakterize bir hastalıktır. Hemen her organ ya da dokuda görülebilir. Bir organda ya da dokuda başlayıp diğer organ ya da dokulara yayılma (metastaz) eğilimi gösterir.
Son yıllarda kanser tedavisine yönelik ciddi ilerlemeler sağlanmış olmakla birlikte kanser halen ciddi ölümcül sonuçlar doğuran bir hastalıktır. Dünya genelinde en sık ölüm nedenidir.
DSÖ verilerine göre her yıl yaklaşık 10 milyon yeni kanser tanısı konulmakta ve her altı kanser vakasından birisi kaybedilmektedir.
En sık görülen kanser türleri göğüs, akciğer, kolon, rektum ve prostat kanserleridir.
Kanser nasıl gelişir?
Normal vücut hücreleri büyüme sinyallerine bağlı olarak büyürler. Çocukluk çağında büyüme daha hızlıdır, yaşın ilerlemesi ile birlikte büyüme hızı yavaşlar. Büyüme esnasında başka organ ya da doku hücreleri ile karşılaştıklarında dururlar. Yaşlanma vs nedenlerle bölünmenin durdurulması ya da ölmeleri gereken dönemde bağışıklık sistemi tarafından apopitozise (programlı hücre ölümü) uğratılırlar ve ölürler.
Kanser hücreleri, hücrelerde normalde yer alan DNA’nın farklı nedenlerle hasar görmesi durumunda ortaya çıkarlar. Normal hücrede onarılabilen bu hasar kanserli hücrelerde onarılmaz. Kanser hücreleri büyüme sinyallerine uymazlar, sinyal yokken de kontrolsüz bir şekilde büyümeye devam ederler. Büyüme esnasında başka doku ya da organ hücreleri ile karşılaştıklarında durmazlar, büyümeye devam ederler. Bazen kan ve lenf damarları yoluyla çok uzak doku ya da organlara da hareket edebilirler. Normal hücreleri zamanı geldiğinde yok eden bağışıklık sistemi kanserli hücreleri yok etmez hatta bazen korurlar, büyümelerine yardımcı olurlar. Kanser hücreleri çoğalarak bir grup halinde bir yere toplanır ve tümörleri oluşturur.
Kanser nedenleri nelerdir?
Vücutta onarılamayan DNA hasarı ile başlayan kanserin nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Kanser nedeni olarak şüphelenilen durumlar iki tür olabilir. Bunlardan ilki geri dönüşü olmayan, düzeltilemeyen nedenlerdir. Bunlar aileden kalıtsal olarak taşınan genetik özellikler, yaş, cinsiyet vs. dir.
Kanser oluşumuna neden olabileceğinden şüphelenilen diğer neden ise çevresel faktörlerdir. Bunlar değiştirilebilir, düzeltilebilir nedenlerdir. Bu faktörler bazı insanlarda kanser riskini artırmaktadır. Bunlar:
- Tütün ve tütün ürünleri kullanmak,
- Alkol kullanmak,
- Uygunsuz beslenme,
- Fiziksel inaktivite,
- Güneş ışığına korunmasız maruz kalmak,
- Bazı virüs türleri (HPS – Humon papilloma virus, HBV-hepatit B virüsü, EBV- Ebstain barr virüsü, HCV- hepatit C virüsü vs),
- Bazı bakteriler (helicobacter pylori vs),
- Beslenme ürünlerine eklenen katkı maddeleri,
- Korunmasız ve belli dozların üzerinde radyasyona maruz kalmak,
- Ağır metaller gibi bazı kimyasallar,
- Hava kirliliği.
Kanser riskini artıran faktörler nelerdir?
Bazı faktörler bazı kanser türleri için risk teşkil eder. Bunlardan bir kısmı önlenebilir, düzeltilebilir ancak bir kısmı önlenemez. Risk faktörlerinin bilinmesi, kanserden korunma veya erken tanı açısından önem taşır.
Risk faktörleri genel olarak şunlardır:
- Genetik risk faktörleri: Aileden geçen kalıtımsal risklerdir. Aile bireyleri arasında birden fazla kişide kanser görülmesi riski artırır. Risk genetik analizlerle net olarak ortaya konabilir.
- Biyolojik risk faktörleri: Cinsiyet (erkeklerde prostat, kadınlarda meme kanseri riski vs), yaş (50 yaş üzeri risk artar), ırk, cilt rengi (deri kanseri vs açısından sarışınlar risklidir vs) gibi faktörler.
- Davranışsal risk faktörleri: Tütün ve tütün ürünleri kullanımı, alkol kullanımı, yeme alışkanlıkları, egzersiz düzeyi gibi faktörlerdir. Bu faktörler basit hayat tarzı değişiklikleri ile kolaylıkla düzeltilebilir.
- Çevresel risk faktörleri: Hava kirliliği, asbeste maruz kalma, güneş ışınları, radyasyon, kimyasallara maruz kalma, gıda takviyeleri vs faktörlerdir. Bunlar da basit önlemlerle korunulabilir, önlenebilir faktörlerdir.