Kreatin nedir?
Kreatin vücudumuzda enerji üretim sistemlerinin bir parçası olarak kullanılır. Kreatin’e fazla enerjiye ve yağsız kasa gereksinimi olanlar, yoğun fiziksel aktivite gerektiren işte çalışanlar, fiziksel stres ve uzun süreli yorgunluğa maruz kalan kişiler daha fazla ihtiyaç duyarlar.
Vücudumuzdaki glisin, arginin ve metiyonin gibi amino asitlerin parçalanmasıyla üretilen kreatin karaciğer, böbrekler ve pankreasta sentezlenen bir amino asit türevidir. Oluşturulduktan sonra iskelet kaslarına, kalbe, beyne ve diğer dokulara taşınır. Bu dokularda ani enerji ihtiyaçlarını karşılamak için ATP’nin yıkılmasına yardımcı olarak enerji depolayıcı form olan ‘kreatin fosfat (fosfokreatin)’a dönüşür.
Kreatinin nedir?
Kreatin fosfat ise tekrar parçalanarak kreatinine dönüşür. Yani başlangıçta kreatin olarak bulunan çeşitli aminoasitlerin ilerleyen aşamalarda parçalandıktan sonra ortaya çıkan ürünlerden bir tanesi kreatinindir.
Kreatinin vücut ve kas kitlesine bağlı olarak sabit hızda üretilir. Bu nedenle kadın ve çocuklara oranla erkeklerde kan seviyesi daha yüksektir. Başlıca atılım yolu böbrekler olduğundan böbreklerin süzme işlevinin değerlendirilmesinde en fazla kullanılan analiz parametresidir.
Böbrek işlev kaybının erken dönemlerinde çok hassas bir test değildir. Böbrek işlev bozukluğu kuşkusu olduğu durumlarda, serum kreatinin derişimini ölçümünün dışında kreatinin klerensinin belirlenmesi de gerekmektedir.
Kreatinin molekülü esas ana maddesi kreatin olan molekülün uç ürünüdür. Kreatinin ölçümü, iki farklı yolla yapılır:
- Kan dolaşımında bulunan kreatinin ölçümü serum kreatinini
- İdrardan bakılanı ise kreatinin klirensi (24 saatlik idrar testi)
Kreatinin değeri daha çok böbrek rahatsızlıklarının ve böbrek fonksiyonlarının izlenmesinde kullanılmaktadır. Ancak kronik böbrek yetmezliği ve böbrek fonksiyon kaybı gibi rahatsızlıklarda serum kreatinin ölçümü yeterince hassas bilgi sunmayabilir. Bu gibi durumlarda idrarda kreatinin klirensi değrelendirilmesi gerekebilir.
Böbrekler kan basıncının düzenlenmesi, vücut pH’sının ve kanın elektrolit düzeyinin dengelenmesini sağlar. Ayrıca metabolizma tarafından oluşturulan ve kan dolaşımına bırakılan vücut atıklarını süzerek atılmasını sağlar. Yararlı maddeler kan dolaşımına geri salınırken, işe yaramayan pek çok organik atık madde idrar yoluyla atılır.
Böbreklerden günde ortalama olarak 180 litre kan süzülür ve bunun %99’u geri emilir. Yalnızca 1 – 2 litre kadar su ve organik atık idrar ile vücut dışına atılır. Vücut dışına atılan en önemli üç organik madde ürik asit, üre ve kreatinindir.
Kreatinin kasların çalışmasıyla oluşan metabolizmanın oluşturduğu organik biratıktır. Ancak kreatinin sürekli olarak üretildiğinden, insan vücudunda belirli miktar kreatinin daimi olarak bulunur.
Kanda normal kreatinin değerleri:
Yetişkinler için serum kreatinin normal değeri:
- Erkeklerde 0,50 mg/dL ile 1,40 mg/dL
- Kadınlarda 0,50 mg/dL ile 1,30 mg/dL
İdrarda (24 saatlik idrarda) normal kreatinin klerensi değerleri:
- 13-50 yaş:
- Erkeklerde 90-137 mL/dk.
- Kadınlarda 80-125 mL/dk.
- 51-60 yaş:
- Erkeklerde 85-132 mL/dk.
- Kadınlarda 75-120 mL/dk.
- 60 yaş ve üzeri:
- Erkeklerde 80-132 mL/dk.
- Kadınlarda 70-120 mL/dk.
Kanda kreatinin seviyesi pek çok faktöre göre değişkenlik gösterebilir. Ancak kan seviyesi sağlıklı bireylerde çok iyi kontrol edilen bir proteindir. Erkeklerde kadınlara göre kısmen daha fazladır. Sİyah ırkta beyaz ırka göre daha fazla ortalama değerlere sahiptir. Ayrıca vejeteryan beslenmeye veya pişmiş et içeren diyetlerden de etkilenebilmektedir. Kas yapısı güçlü bireylerle ampütaston geçirmiş veya malnutrisyonlu bireyler arasında farklılıklar görülebilir. Bazı ilaçlar, özellikle simetidin, trimetoprim, sefalosporinler gibi etken maddeler ile serum seviyeleri değişebilir. Bunun yanısıra gebelik veya ölçüm yöntemi farklılıklarına göre değişiklikler görülebilir.
Kan kreatinin düzeyini veya idrar kreatinin klerensini etkileyen ilaçlar:
İlaçların bir kısmı böbrek hücrelerinde hasara sebep olarak kreatininin idrarla atılmasını azaltır ve kan seviyesinin artmasına sebep olurlar. Bir kısım ilaçlar böbrek hemodinamisini bozarak veya aşırı sıvı atılmasıyla dehidratasyona sebep olarak kreatinin seviyelerini etkileyebilmektedirler. Bazı ilaçlar kreatinin analiz yöntemlerini etkilerken bazıları da doğrudan kreatinin üretimin, dağılımını veya böbreklerden atılmasını etkiler. Bu ilaçlardan bazıları şunlardır:
- Aminoglikozitler
- Sisplatin
- NSAİD
- Siklosporin
- Sefalosporin
- Metildopa
- Fenasemid
- Furosemid
- Flusitozin
- Lidokain
- Sİmetidin
- Trimetoprim
- Primethamin
- Salisilat
Kreatinin düzeyleri değerlendirilirken genelde tek başına değerlendirme yapılmaz. Böbrek fonksiyon testleri, serum albümin veya idrar albümin düzeyleri, kan üre seviyesi veya hastanın kliniğine özel diğer birçok test sonucu ile birlikte değerlendirilir.
Böbrek filtrasyon hızı yarı yarıya azalmış kişilerde dahi serum kreatinin düzeyleri normal seviyede görülebilir. Bu nedenle serum kreatinin düzeyleri tek başına böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek için yeterli olmayabilir.
Kan kreatinin düzeyi, bilinen kronik böbrek hastalığı olanlarda, idrar yollarında daralmaya sebep olan durumlarda (taş vb.), akrabalarında kronik böbrek hastalığı olanlarda, nefrotoksik ilaç kullananlarda, böbrekleri etkileyebilen sistemik hastalıkları olanlarda veya böbrek hastalıkları açısından riskli kişilerde kontrol edilir.
Akut kreatinin yüksekliğinin olası nedenleri:
Daha önce normal olduğu halde bir hafta içerisinde kreatinin düzeylerinin 0,3 mg/dl arttığı hastalarda olası nedenler:
- Ani başlayan ateş veya hipertansiyon
- İdrar miktarında ani azalma
- Hipovolemi
- Sepsis
- Hipertansiyon atakları
- Son dönemde potansiyel nefrotoksik ajan kullanımı
Kreatinin yüksekliğinin olası kronik nedenleri:
- Kronik böbrek hastalığı
- Anemi
- Atrofik böbrek
- Hipokalsemi
- Hiperfosfatemi
- Şeker hastalığı
- Sistemik Lupus Eritematozus gibi otoimmün bozukluklar
- Goodpasture sendromu
- Gut
- Rabdomiyoliz
- Kas distrofisi
Kreatinin yüksekliği aralıklı iki ölçümde de tespit edilmişse bu hastalarda böbrek filtrasyon hızları da kontrol edilir. Eğer böbrek filtrasyon hızı 60ml/dk’nın altında ise ayrıntılı nefrolojik değerlendirme yapılması gerekir.
Böbrek filtrasyon hızı 60ml/dk’nın üzerinde ise, kreatinin düzeyi takip edilir. Kreatinin düzeyi artmaya devam ediyorsa nefrolojik değerlendirme yapılır. Kreatinin düzeyi stabil halde ise idrarda kan veya protein düzeyleri izlenir. İdrarda kan veya protein mevcut ise nefrolojik değerlendirme yapılması gereklidir.
Kreatinin düzeyi yüksek çıkan çocukların her halükarda nefroloji veya pediatri uzmanı tarfından değerlendirilmeleri gerekir. Çünkü 5 yaş altı bir çocukta 1mg/dl düzeyinde kreatinin düzeyi en az %70 civarında bir GFR azalmasına işaret eder. GFR değeri 70ml/dk’nın altında olan çocuklarda gelişme geriliği başlayabilir.
Kreatinin düşüklüğü nedenleri:
- Yaşlılık
- Kilo kaybı
- Myastenia gravis
- Duchenne musküler distrofi (DMD)
- Gebelikte sıvı kaybı
- Protein bakımından fakir beslenmek
- Enfeksiyonlar
- Mesane ve idrar yollarında oluşan tıkanıklıklar
- Böbreklere olan kan akışının azalması
- Kalp yetmezliği
- Böbreklerde hasarlanma
- Böbrek yetmezliği
- Böbrek kanseri
Fotoğraf: RF._.studio