Konjestif kalp yetmezliği
Kalbin vücut organ ve dokularına ihtiyaç duyduğu kanı yeterince pompalayamaması, oksijen sağlayamamasıdır. Bir hastalıktan ziyade birçok belirti ve bulgu ile seyreden, altta yatan bir çok hastalığın olduğu bir klinik tablodur.
Hayati tehdit oluşturan bir hastalıktır. Son yıllarda değişen yaşam alışkanlıkları, çevre kirliliği gibi faktörler nedeniyle görülme sıklığı artmıştır. Halen dünya genelinde en sık ölüm nedenlerinden biridir. Hastanın yaşam kalitesini oldukça düşürür, ciddi sağlık bakımı gerektirir.
Kalp yetmezliğinin doğumsal veya ailesel özellikleri dışında kalan ve önlenebilir oldukça fazla sayıda nedeni vardır. Kalp yetmezliği gelişmeden korunma önlemlerinin alınması, hastalık ortaya çıktıktan sonra getirdiği acı, ızdırap, ölümler, sağlık maliyetleri vs ile kıyaslandığında her zaman için oldukça kolay ve ucuzdur. Toplumlar en az kalp yetmezliğinin tedavisi kadar, korunmaya ilişkin politikalara da ağırlık vermelidir.
Kalp yetmezliğinde kalp çalışmaktadır. Ancak zayıflamıştır, kaslar güçsüzdür veya damarlar tıkanmıştır. Bu nedenle kalp performansı düşüktür.
Hemen tüm yaşlarda görülebilen kronik ve tedavisi olmayan bir hastalıktır. Ancak ilerleyen yaşlarda, özellikle 65 yaş üzerinde görülme sıklığı artar.
Kalp anatomisi nasıldır, nasıl çalışır?
Kalp sağda ve solda ikişer tane olmak üzere dört odacıktan oluşur. Üstte her iki tarafta yer alan iki oda atriyum (kulakçık), altta her iki tarafta yer alan iki oda ventrikül (karıncık) olarak adlandırılır. Atriyum ve ventriküller arasında kanın geri kaçmasını önlemek için kapaklar vardır. Odacıklara kanı getiren buradan akciğer ve tüm vücuda taşıyan büyük atardamar ve toplardamarlar vardır. Ayrıca daha küçük damarlar kalp kaslarını besler.
Odacıklar üç tabaka kas ile çevrilidir. En dışta epikard, ortada myokard, en içte ise endokard tabakası yer alır. Odacıkların etrafındaki kaslar çizgili kaslardır ve isteğimiz dışında çalışır. Bunların en dışında ise kalbi tamamen saran perikard tabakası vardır. Epikard ile perikard arasında bir boşluk kalır.
Tüm vücuttan toplanan oksijenden fakir kan (kirli kan) vena cava toplardamarı aracılığıyla sağ atriyuma getirilir. Burada toplanan kan, aradaki kapağın açılması ile sağ ventriküle iletilir. Kapağın yapısı kanın iletilmesi esnasında geri kaçışını engelleyecek şekildedir. Kan sağ ventrikül üzerinden akciğer taşınır. Burada oksijen yüklenen kan (temiz kan) sol ventriküle getirilir. Sol ventrükülü kasılmaları ile kapaklardan geçerek sağ atriyuma geçen kan, aorta ismi verilen en büyük atardamar ile tüm vücuda taşınır. Dolayısıyla vücudun kan dolaşımı akciğer dolaşımı ve sistemik dolaşım diye iki grupta değerlendirilir.
Kalp ayrıca odacıkların kasılmasını ve kanın odacıklar arasında, akciğerlere ve tüm vücuda yayılmasını koordine eden güçlü bir ileti sistemine sahiptir.
Kalp yetmezliği için risk faktörleri nelerdir?
Kalp yetmezliği birçok nedene bağlı olarak gelişebilen kompleks bir klinik tablodur. Bu nedenle birçok risk faktörü sorumlu olabilir. Bunların çoğunluğu önlenebilir risk faktörleridir.
Sıklıkla sorumlu tutulabilecek risk faktörleri şunlardır:
- Obezite: Obezite kan yağ seviyelerinde artış, damarlarda daralma, kalbe binen yükte artış gibi nedenlerle ciddi bir risk oluşturur.
- Tütün ve tütün ürünleri: İçerdiği zararlı maddeler nedeniyle tüm tütün ve tütün ürünleri, az ya da çok kullanıma bakılmaksızın zararlıdır. Kalp hastalıklarına zemin hazırlar.
- Alkol: Kalp kasını zayıflatır, kalbin performansını düşürür.
- Hipertansiyon: Kalbe binen yük artar, daha fazla çalışmak zorunda kalan kalp zayıflar.
- Diyabetes mellitus: Kan glukoz düzeyindeki artış küçük damarlarda hasara yol açar. Kalbin beslenmesi de bozulur. Diyabetes mellitus tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar da kalp yetmezliğinde etken olabilir.
- Uyku apnesi: Geceleri yeterince oksijen alınmaması kirli kanın yeterince temizlenmemesine ve dolayısı ile kalbin daha fazla çalışmasına yol açar.
- Beslenme alışkanlıkları: Yağdan zengin beslenme alışkanlığı damarlarda tıkanıklığa ve ilerleyen süreçte kalp yetmezliğine yol açabilir.
- Virüsler: Kalp kaslarına hasar veren koksaki virüsleri, kızamık, kızamıkçık virüsleri, EBV, HIV/AIDS gibi viral etkenlerde kalp yetmezliğine zemin hazırlayabilir
- Doğuştan kalp hastalıkları: Kalp kaslarında zayıflama, kapakçıklarda sorunlar, odacıklar arası açıklıklar gibi birçok sorun kalp yetmezliği nedeni olabilir.
- Kalp krizi: Kalbi besleyen damarlarda tıkanıklıklar, kasların zayıflaması ve kalbin çalışmasının zayıflaması sonucu kalp yetmezliği gelişebilir.
- Koroner arter hastalığı: Kalbi besleyen damarlarda daralma, yeterince beslenemeyen kasların çalışmasında zayıflamaya neden olur.
- Kalp kapak hastalıkları: Odacıklar arasında dolaşan kanın geri kaçışı önlenemeyeceğinden geride biriken kanı temizlemeye çalışan kalp performansı zayıflar.
- Aritmi: Kalbin normal çalışma ritminin bozulması kanın yetersiz ve zamansız pompalanmasına, bunu düzeltmek için daha fazla çalışmasına ve zayıflamasına neden olabilir.
- Kardiyomiyopati: Kalp kasının genişlemesi, odacıkların daralması yoluyla kalbin pompalama yeteneği bozulur.
- Akciğer hastalıkları: Akciğere gelen kanın yeterince oksijenlenmesini engelleyen hastalıklar da kalp yetmezliği nedeni olabilir.
- İlaçlar: Bazı diyabet ilaçları, ağrı kesiciler, kalp hastalıkları ilaçları vs de kalp yetmezliği etkeni olabilir.
- Gebelik: Fetusun ihtiyacı nedeniyle artan kalp yükü, kalbe gelen bası kalbi zayıflatabilir.
- Kansızlık: Kalp yeterince oksijen taşıyamayan kanı daha fazla pompalamak zorunda kalacaktır.
Kalp yetmezliği türleri nelerdir?
Kalp yetmezliği farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Bunlar:
- Başlangıç zamanına göre kalp yetmezliği (KY) sınıflaması (Akut KY, Kronik KY)
- Tutulan kalp tarafına göre kalp yetmezliği (Sağ KY, Sol KY)
- Kalp debisine göre kalp yetmezliği (Yüksek debili KY, Düşük debili KY)
- Ventrikül fonksiyonlarına göre kalp yetmezliği (Sistolik KY, Diyastolik KY)
Kalp yetmezliği evreleri nelerdir?
Kalp yetmezliği klinik bulgularına göre evrelere ayrılabilir. Evreleme uygulanacak tedavi şeklini belirlemek açısından önemlidir.
Buna göre fiziksel aktiviteye göre kalp yetmezliği evreleri şunlardır:
- Sınıf 1: Kalp yetmezliği risk faktörleri (Hipertansiyon, obezite, koroner kalp hastalığı vs) var ama belirti vermemiştir. Yüksek düzeyde fiziksel aktivite ile belirtiler ortaya çıkabilir. Risk faktörlerinin giderilmesi önerilir.
- Sınıf 2: İstirahat halinde kalp yetmezliği belirtisi yok ama orta düzeyde fiziksel aktivite ile belirti gelişebilir.
- Sınıf 3: Hafif fiziksel aktivite ile belirtiler ortaya çıkar.
- Sınıf 4: İstirahat halinde de klinik belirtilere rastlanır.
Farklı bir sınıflandırma da şu şekildedir:
- Evre 1: Kalp yetmezliği risk faktörleri (Hipertansiyon, obezite, koroner kalp hastalığı vs) var ama belirti vermemiştir.
- Evre 2: Kalbin yapısında hasar var, henüz kalp yetmezliği belirtisi yok. Kalp hastalığı bulgularına yönelik tedavi uygulanır.
- Evre 3: Kalp yapısında hasar var ve kalp yetmezliği belirtileri ortaya çıkmıştır.
- Evre 4: Son dönem kalp yetmezliği
Kalp yetmezliği belirtileri nelerdir?
Kalp yetmezliği birçok fonksiyonu etkileyeceğinden dolayı belirtileri de çok sayıdadır. Belirtiler ani gelişebileceği gibi uzun vadede de gelişebilir.
Sıklıkla karşılaşılan belirti ve bulgular şunlardır:
- Nefes darlığı (aktivite sırasında, uyurken, ilerleyen dönemde istirahat halinde),
- Hırıltılı solunum,
- Öksürük,
- Halsizlik, yorgunluk,
- Baş dönmesi,
- Bayılma,
- Göğüs ağrısı,
- Ödem (ayak bileklerinde, bacaklarda şişlik),
- Egzersizlerde çabuk yorulma,
- Karında şişlik (asit),
- Karaciğer, dalak büyümesi,
- Bulantı, kusma,
- Zayıflama veya ödeme bağlı kilo artışı,
- Kalp atım sayısında artma (taşikardi),
- Uyku bozuklukları,
- Bellek bozuklukları,
- Dikkati toplama da güçlük,
Kalp yetmezliğinin tanısı
Anamnezde aile öyküsü, sigara, alkol kullanımı, şikayetlerin başlama ve görülme zamanları, geçmiş hastalıklar, beslenme alışkanlıkları, enfeksiyonlar vs. sorgulanır.
Fizik muayenede nemli, kirli ve soluk bir cilt, el ve ayaklarda soğukluk, karaciğer, dalak büyümesi, ayak bileklerinde veya bacaklarda iz bırakan şişlikler, kalp atımında artış görülebilir.
Kalp yetmezliği tanısında kullanılabilecek laboratuvar testleri:
- EKG: Kalbin ritimleri takip edilerek geçirilmiş kalp krizi, sol ventrikül büyümesi, ritim bozuklukları vs araştırılır.
- Akciğer grafisi: Akciğerlerin havalanması, kalbin konumu ve büyüklüğü,
- Tam kan sayımı: Kansızlık vs,
- Kan glukoz seviyesi: Diyabetes mellitus açısından,
- Karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri,
- Ekokardiyografi: Kalp fonksiyonları, kapakların durumu izlenir
- Koroner anjiografi: Kalp damarlarındaki tıkanıklıklar izlenir, gerekirse müdahale edilir,
- Kalp biyopsisi. Kalp kası hastalıkları,
- Holter: Kalbin 24 saat süreyle izlenmesi
Kalp yetmezliğinin tedavisi
Kalp yetmezliğinin tedavisi uzman değerlendirmesi sonrası kişiye uygun tedavi yöntemlerinin belirlenmesiyle uygulanır. Kalp yetmezliği tedavisinin ilk aşaması yaşam tarzı alışkanlıklarının düzeltilmesi ve risk faktörlerinin azaltılmasıdır. Diğer taraftan uygun ilaç tedavisi, altta yatan hastalığın tedavisi ve gerektiğinde kalp nakli gibi farklı tedavi yöntemleri vardır.
Ancak hiçbirisi kalp yetmezliği için spesifik tedavi değildir. Belirti ve bulguların azaltılması, kişinin günlük aktivitelerine devam etmesi ve tablonun ilerleyişinin durdurulması gerekir.
Yaşam alışkanlıklarının düzeltilmesi:
- Vücut ağırlığının kontrolü: Vücut kitle indeksi dikkate alınarak bir diyetisyen desteğinde uygun programlar ile fazla kiloların verilmesi,
- Tuz kısıtlaması: Tuz vücutta su tutulmasına ve kalp yetmezliğinin artmasına neden olur. Sofradan tuzluğu kaldırın, yemeğe tuz katmayın, aldığınız gıdaların tuz içeriğini etiketlerinden takip edin vs,
- Sıvı kontrolü: Fazla sıvı alımı kalbe baskıyı artırır. Günlük 1,5-2 litre sıvı alımı yeterli olabilir.
- Alkolden uzak durun,
- Tütün ve tütün ürünlerinden uzak durun,
- Yağ kısıtlaması: Yağlı yiyecekler damarlarda tıkanmaya neden olur,
- Kan glukoz kontrolü: Diyabet hastalarında kan glukoz düzeyinin kontrol altında olmaması kalp yetmezliği belirtilerini şiddetlendirir,
- Düzenli egzersiz: Kalp yetmezliği şikayetlerinizi artırmayacak seviyede egzersiz yapın,
- Beslenme: Meyve ve sebze ağırlıklı bir beslenme programı uygulayın.
İlaç tedavisi:
Kalp yetmezliğinde kullanılabilecek ilaçlar şunlardır:
- Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri
- Beta blokerler
- Digoksin,
- Diüretikler (idrar söktürücü),
- Aldosteron antagonistleri,
Kalp yetmezliğinde ilave hastalıklardan korunmak amacıyla grip aşısı ve zatürre aşısı uygulanması önerilir.
Ayrıca kalp ritmini düzenlemek için kalp pili, kapak hastalıklarında cerrahi müdahale ya da kalp kası hastalıklarının bir kısmında kalp nakli düşünülebilir.
Kalp yetmezliği kronik bir tablodur ve zamanla kötüleşir. Verilen ilaçların çoğu belirtileri hafifletir ancak tabloyu gidermez. Ancak altta yatan ve tedavi edilebilir hastalık düzeltilirse kalp yetmezliği tablosu düzelebilir.