İnsomnia, uyku için yeterli zaman ve fırsat olmasına rağmen, uykuya başlamada, süresinde ve bütünlüğünde tekrarlayıcı güçlükler yaşanması ve bunların gündüz işlevlerinde bozulmaya yol açması olarak tanımlanmıştır. Bazen bir hastalığın belirtilerinden birisi olabilir. Bazen de kendisi tek başına bir hastalık olarak görülebilir.
Uykusuzluğunuz için genel kriteler şunlardır:
- Uykuya başlamanızda veya devam ettirmede güçlük çekmeniz ya da çok erken uyanmanız veya uzun süredir dinlendirici olmayan düşük kalitede uyku yakınmanızın olması gerekir. Çocuklarda bu durum genelde bakıcıları tarafından bildirilen uyuma güçlüğü ve uyuma zamanına direnç veya bağımsız uyuyamama olabilir.
- Bu uyuma güçlüğü uyku için yeterli fırsat ya da koşullara rağmen ortaya çıkar.
- Gece uyuma güçlüğü ile ilişkili gün içi aşağıdaki yakınmalardan en az birinin siz veya hasta tarafından bildirilmesi gerekir.
- Yorgunluk veya kırgınlık
- Dikkat, konsantrasyon ya da bellek güçlüğü
- Sosyal ya da mesleki işlevsellikte bozulma ya da düşük okul performansı
- Duygudurum bozukluğu ya da iritabilite
- Gündüz uykululuğu
- Motivasyon, enerji ya da inisiyatifte azalma
- İşinizde ya da araç kullanırken hata yapma veya kaza eğiliminde artma
- Uyku yoksunluğuna bağlı gerginlik, baş ağrısı ya da gastrointestinal semptomlar
- Uyku hakkında endişe ve uğraşılar
Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması (ICSD-2)’na göre insomnia çeşitleri şöyledir:
- Akut İnsomnia
- Psikofizyolojik İnsomnia
- Paradoksal İnsomnia
- İdiyopatik İnsomnia
- Psikiyatrik Bozukluklara Bağlı İnsomnia
- Yetersiz Uyku Hijyeni
- Çocukluk Dönemi Davranışsal İnsomnia
- İlaç ya da Maddeye Bağlı İnsomnia
- Tıbbi Duruma Bağlı İnsomnia
- İlaç ya da Maddeye Bağlı Olmayan İnsomnia Belirlenmemiş (Organik Olmayan İnsomnia)
- Fizyolojik (Organik) İnsomnia
Akut insomnia nedir?
Akut insomnia birkaç gün veya haftadan beri devam eden, üç aydan daha kısa süren uykuya başlamada veya sürdürülmesinde güçlük gösterilen bir durumdur. Hastanın uykusuzluğunun belirli bir sebebi vardır. Bu hastalarda istediği süreden daha erken uyandıklarını bildirirler. Uygun zamanı geldiğinde yatmamak için direnç gösterirler. Birisinin müdahalesi olmadan uykuya geçmezler.
Akut insomnia durumunda hastalarda yorgunluk veya halsizlik sık görülür. Dikkat veya konsantrasyon bozukluğu veya hafıza bozukluğu olabilir. Bu hastaların sosyal ve ailesel faaliyetlerinde bozulma olabilir. Hatta mesleki veya akademik çalışmalarında da aksamalar meydana gelebilir. Bu hastalarda duygudurum bozukluğu veya sinirlilik de görülebilir. Hasta genelde gündüz uykuludur. Bu sebeple davranış problemleri de görülmeye başlayabilir. Hastada motivasyon kaybı veya sorumluluk alma isteğinde azalma olabilir. Hasta kendisini enerjisiz hissedebilir. Hasta hata yapmaya meyillidir ve uyku konusunda sürekli memnuniyetsizlik ifade eder.
Bu hastaların uykusuzluk şikayetleri sırf uyumaya fırsat ve ortam olmadığı şeklinde açıklanamaz. Bu şartların uygun olması halinde de hastada uykusuzluk görülür.
Bu hastaların uykusuzluğuna sebep olan şartların ortadan kalmkası veya hastanın bu şartlara uyum sağlaması halinde uykusuzluk problemi kendiliğinden ortadan kalkar.
Psikofizyolojik insomnia nedir?
Psikofizyolojik insomnia kronik insomniaların büyük bir kısmını oluşturur. Genellikle bir stres sonrasında başlayan ve şiddetlenebilrn bir uykusuzluk halidir. Genelde kısa sürelidir. Bu stres dolayısıyla hastada uyarılmışlık artmıştır ve uykuyu engelleyen düşünceler vardır. Çoğunlukla birkaç gün veya hafta içerisinde strese sebe olan şartların ortadan kalkmasıyla kendiliğinden geçer ama üç aydan fazla sürmez.
Bu hastalarda uykusuzluk hakkındaki yoğun endişeler bazen uykusuzluğu başlatan stres faktöründen daha b askın hale gelerek hastanın yakınmalarının artmasına neden olabilir. Bir çeşit kısır döngüye dönüşen bu durumda hastanın da endişeleri giderek artar. Bu özelliklerinden dolayı bu durum öğrenilmiş insomnia, koşullandırılmış insomnia, primer insomnia gibi adlar da alır. Bu hastalar çoğunlukla anksiyeteli ve gergin kişilerdir.
Psikofizyolojik uykusuzluk teşhisi nasıl koyulur?
Bir hastada psikofizyolojik uykusuzluk olduğunun tarif edilebilmesi için aşağıdaki koşullardan birisinin mevcut olması gerekir:
- İnsomnia en az 1 ay süreli olmalı.
- Uyku ile ilgili aşırı odaklanma veya anksiyete
- Planlanmış zamanda veya yatakta uykuya dalmada güçlük; buna karşılık uyku niyeti olmayan monoton ativiteler sırasında uykuya dalma
- Ev dışında evden daha iyi uyuma
- Yatakta uykuya dalmayı etkileyen mental aktivite
- Yatakta, uykuya dalmayı engelleyen artmış somatik gerginlik
Kronik uykusuzluk ve belirtileri nelerdir?
Uykusuzluğunuzun kronik bir uykusuzluk olarak tanımlanabilmesi için bazı kriterleri yaşıyor olmanız gerekir. Mesela uykuya başlamada veya sürdürmede güçlük çekmeniz, istediğinizden daha erken uyanmanız, gereken zamanda yatağa gitmekte direnç göstermeniz ve başkasının müdahalesi olmadan uyumakta güçlük çekmeniz durumlarından birisi veya daha fazlasını yaşıyor olmalısınız.
Gece uyuma güçlüğüne bağlı uykusuzluğunuz varsa aşağıdaki durumlardan bir veya birkaçını taşıyor olmalısınız:
- Yorgunluk veya halsizlik
- Dikkat, konsantrasyon veya bellek bozukluğu
- Sosyal, ailesel, mesleki veya akademik işlevsellikte bozulma
- Duygudurum bozukluğu veya sinirlilik
- Gündüz uykululuk
- Davranış problemleri (Hiperaktivite, impulsivite, agresyon)
- Motivasyon, enerji ya da sorumluluk almada azalma
- Hata ve kaza yapmaya meyil
- Uyku ile ilgili memnuniyetsizlik
Uykusuzluğunuzun tanısı için yukarıda belirtilen durumların sebebi olarak sadece uyku için yetersiz fırsat veya koşulların yokluğu yeterli olmamalıdır. Aynı zamanda uykusuzluğunuz ve onunla ilgili gündüz belirtileri en az haftada üç kez yaşanmalıdır ve en az üç aydan beri devam ediyor olmalıdır.
İdiopatik insomnia nedir?
İdiopatik insomnia genelde erken çocukluk döneminde başlar ve ömür boyu uykusuzluk belirtilerinin yaşanmasıyla karakterizedir. Uykusuzluğa sebep olabilecek herhangi bir durum bulunamaz. Bu tür uykusuzluk tedaviye de dirençlidir.
İdiopatik insomnia teşhisi konulabilmesi için yakınmaların kronik olması, çocukluk döneminden itibaren devam etmesi, belirli bir sebebinin olmaması ve tedaviye rağmen dirençli olması gereklidir.
Bu hastalarda genelde alkol veya çoklu ilaç kullanımı öyküsü daha sıktır. Diğer uykusuzluk durumları gibi geçici iyilik halleri gözlenmez ancak hastalar yakınmalarını miminize derler.
Bu durum stresle ilgili değildir ancak stres faktörleri uykusuzluk halini artırır.
Fotoğraf: SHVETS production