Hipertiroidizm
Tiroid bezi, boyunda trakeanın ön alt bölgesinde, göğüs kemiğine yakın bir endokrin organımızdır. Vücudumuzdaki en büyük endokrin bezdir. 20-30 gr ağırlığındadır. İki blobludur. Sağda ve solda simetrik iki lobu vardır. Tiroid hormonları ve kalsitonin hormonu üretir.
Hipertiroidizm tiroid bezinden aşırı tiroid hormonu salgılanmasını ifade den bir sendromdur. Hipertiroidizm ile tirotoksikoz aynı değildir. Tirotoksikoz ise vücudun bu aşırı tiroid hormonlarından etkilendiği bir tablodur. Her hipertiroidizm vakasında bu etkilenme olmayabilir. Yani hipertiroidizm, tirotoksikoza yol açabilir.
Tiroid hormonları, tiroid bezinin folliküllerinde, tiroglobulin denilen kolloid yapının içeriğindeki iyodürlerin tiroid peroksidaz enzimi ile tiroid hormonlarına dönüştürülmesi sonucu üretilir ve kana salgılanır. Tiroid hormonlarının kana salgılanması için hipofiz bezinden TSH hormonu ile uyarı gelmesi beklenir. Bu uyarı vücudun diurnal ritmine bağlı olarak genellikle gece yarısı ile sabah 04:00 saatleri arasında pik yapar ve tiroid hormonu salgısı artırılır.
Tiroid hormonları çoğunluğu inaktif tiroid hormonu olan T4 ve az bir kısmı da aktif tiroid hormonu olan T3 olarak salgılanır. T4 hormonu daha sonra dolaşımda T3’e dönüşerek aktifleşir.
Hipertiroidizmin en sık nedenleri:
- Graves hastalığı (otoimmündür, gençlerde daha sık sebeptir)
- Toksik multinodüler guatr (yaşlılarda daha sık sebeptir)
- Dışardan alınan iyot kaynaklı hipertiroidizm (Jod-Basedow fenomeni)
- Tiroid adenomları (Plummer hastalığı)
- De Quervain tiroiditi (subakut tiroidit)
- Doğum sonrası tiroiditi
- Uygunsuz tiroid ilacı alımına bağlı tiroidit (diyet için aşırı tiroksin kullanımı)
- Ektopik tiroid dokuları (özellikle overler)
- İlaçlar (amiadaron veya iyot içeren ilaçlar)
- Tiroid kanserleri
- Mol hidatiform
- Hamburger tirotoksikozu
- TSH salgılayan hipofiz tümörleri
- Hipofizin tiroid hormonlarına duyarsızlığı
Hipertiroidizm iyot alımından etkilenen bir tablodur. Diyetle iyot alımının fazla olduğu bölgelerde daha fazla görülür.
Hipertiroidizmin nedenine göre tiroid bezindeki patoloji değişkenlik gösterebilir. Hastalardaki semptomlar ve klinik tablo da buna göre değişkenlik gösterebilir. Hipertiroidizmin her bir sebebi hakkında ayrıntılı bilgi diğer yazılarımızda aktarılmıştır.
Hipertiroidizm belirtileri:
Hipertiroidizm tespit edilen hastalarda iştah arışı sıklıkla görülür. Aynı zamanda bu hastalarda tiroid metabolizmasının etkisiyle sinirlilik, çarpıntı, titreme, nefes darlığı, yorgunluk, ishal veya artmış bağırsak hareketliliği gelişebilir. Vücudun metabolizması hızlanmıştır. Kas zayıflığı, ısı intoleransı ve terlemeye rağmen kilo kaybı görülebilir. Adet düzensizlikleri de tabloya eklenebilir.
Hipertiroidizm vücudun metabolizmasını artırdığı için enerji üretimi armıştır. Hasta diyet yapmamasına rağmen kilo kaybettiğinden yakınabilir.
Hipertiroidizm durumunda tiroid bezinde büyüme veya hassasiyet olması şart değildir. Altta yatan sebebe bağlı olarak değişir.
Hipertiroidizmin teşhisi:
Troid hastalığından şüphelenilen tüm hastalarda ilk yapılan tirod hormon profilinin incelenmesidir. TSH, T3 ve T4 hormonları incelenir. TSH, hipofizden salgılanan ve tiroid hormonlarının (T3 ve T4) dengesini sağlayan bir hormondur. Tiroid hormonlarının az olması halinde, yükseltilmesi gereken saatlerde, hipofiz bezinden TSH salgılanması artar. TSH salgılanması da beyindeki hipotalamustan gelen TRH hormonu ile uyarılır. Bu döngü vücudumuzun diurnal ritmine göre sürekli devam eder.
T3 ve T4 yetersiz olduğunda TSh salgılanarak bu hormonların tiroidden salgılanmasını artırır. TSH ihtiyaç fazlası salgılandığında T3 ve T4 hormonları da aşırı yükselebilir. Bu anormal bir duruma işarettir. TSH yetersiz olduğunda ise T3 ve T4 hormonları yetersiz salgılanabilir. Tiroid bezinin TSH hormonundan bağımsız olarak T3 ve T4 hormonları salgılaması halinde TSH hormon seviyeleri, durumu daha da kötüleştirmemek için azaltılır. Bu azaltma hipofizin kandaki T3 seviyesini algılaması ve TSH salgılamasını baskılaması ile olur.
Hipertiroidizm kalpte atrial fibrilasyona sebep olabileceği için, atrial fibrilasyonu veya çarpıntısı olan hastalarda da ilk akla gelebilecek tetkikler arasında, tiroid hormon seviyelerini değerlendirmek olabilir.
Tiroid ultrasonografisi hipertiroidizmi olan hastalarda uygulanabilir. Varsa tiroid nodülleri görülebilir.
Hipertiroidizmin çoğu nedenleri Graves hastalığı veya toksik multinodüler guatr olduğundan, muayenede tiroid bezi ele gelebilecek kadar büyümüş olabilir. Bazı hastalarda radyoaktif iyot alımı testi ile tiroidin iyoda aktivitesi değerlendirilebilir. Radoaktif iyot aktif tiroid bezi tarafından daha fazla alınır.
Hipertiroidizm olmasına rağmen radyoaktif tiroid alımının düşük olması, De Quervain tiroiditi (subakut tiroidit), ağrısız tiroiditler, ağızdan alınan iyot kaynaklı hipertiroidizm ve ilaçlara bağlı hipertiroidizmi akla getirebilir. Tiroidit hastalarında tiroid folikülleri bozulduğu için içlerindeki tiroid hormonlarını kana gönderirler ve kanda hipertiroidi oluşur. Bu nedenle aktif tiroid salgılama süreci zayıf çalıştığı için, radyoaktif iyodun alımı düşük kalır.
Hipertiroidizmin sebepleri araştırılırken tiroid antikorları da değerlendirilebilir. Özellikle Graves hastalığından şüphelenilen olgularda tiroid antikorları incelenebilir.
Bazı hastalarda toriodi bezinin aktivitesini değerlendirmek için radyoaktif iyot ile birlikte teknesyum-99m perteknetat kullanılarak radyoizotop tiroid taraması yapılması gerekebilir. Bu tarama ile tiroidin hiperaktif, normal veya hipoaktif bölgeleri tespit edilir. Bu taramada tespit edilen hipoaktif bölgeler asıl sorunlu bölgelerdir. Hipoaktif bölgelerde tiroid fonksiyonları çalışmamaktadır ve tiroid dokusunda fonksiyonel değişikliğe sebep olan tiroid kanserleri olma ihtimali vardır.
Hipertiroidizmin tedavisi:
Hipertiroidizmin tedavisi, hipertiroidizmin sebebine göre değişir. Öncelikle hastanın aktif semptomlarının tedavi edilmesi, akabinde hipertiroidizmin sebebinin tedavi edilmesi gerekir.
Hipertiroidizmin en fazla rahatsız eden belirtileri olan çarpıntı ve anksiyete bulguları için beta blokörler kullanılabilir. Beta blokör kullanılamayan hastalarda verapamil gibi ajanlar kullanılabilir. Hastanın bu durumunun ayrıntılı değerlendirilmesi gerekir.
Hipertiroidizmin kesin tedavileri aşaması altta yatan sebebe yönelik tedavidir. Bunun için de radyoaktif iyot tedavisi (RAI), tiyonamid tedavisi veya cerrahi tedavi uygulanmaktadır. Hangisinin tercih edileceeği hastalığın sebebine göre ve kesin tanıya göre değişecektir. Bu tedavileri alan hastalarda hioptiroidizme yatkınlık gelişeceği için sıkı takip önemlidir.
Tiyonamid gibi antitiroid ilaçlar (metimazol veya propiltiyourasil) kullanılabilir. Antitiroid ilaçlar tiroid hırmın sentezini baskılayarak dokuların aşırı tiroid hormonuna maruz kalmasını engeller. Kalıcı bir tedavi değildir. İlaç bırakıldığında tekrar hipertiroidizm görülür. Tiroid hormon seviyesinin normale dönmesi birkaç ay sonra olabilir. Metimazol veya propiltiyourasil arasında tercih gerekirse, daha güvenli olan metimazol olmasına rağmen, gebelerde konjenital defektlere yol açabileceği için kullanılmaz. Gebelerde propiltiyourasil tercih edilir. Antitiroid ailaç tedavisi uygulanan hastalarda nadiren agranülositoz, hepatit, vaskülit ve ilaca bağlı lupus gibi yan etkiler görülebilmektedir. Hastalarda ilaç kullanırken ani gelişen ateş, titreme, boğaz ağrısı veya enfeksiyon belirtileri olması durumunda ilacı kesmeleri ve kontrol edilmeleri önerilir.
Radyoaktif iyot tedavisi diğer bir kesin tedavi yöntemidir. İyot-131 ile uygulanır. Radyoaktif iyot alımı testi ise iyot-124 ile uygulanmaktadır. İyot-131 tek dozluk uygulama ile tiroid bezinde tiroid dokusunun yıkımını sağlar ve tiroid hormon üretimi baskılanır. İyot-131 tedavisi alan hastanın gebeliğinin olmadığı kontrol edilmelidir. İyot-131 tedavisi sonrası tiroid hormonlarının normale dönmesi birkaç ayı bulabilir. Bazı hastalarda normalleşme olmazsa tekrar radyoaktif iyot-131 tedavisi gerekebilir. Tedavi sonrası aşırı baskılanma olduğunda hipotiroidizm gelişirse tiroid hormonu desteği gerekebilir.
Cerrahi tedavi hipertiroidizmin diğer kesin tedavi yöntemlerinden birisidir. Altta yatan sebebe bağlı olarak total veya kısmı cerrahi uygulaması değişebilir. Cerrahi tedavi öncesi antitiroid ilaçlarla hazırlık gerekebilir. Cerrahi tedavi sonrası hipotiroidizm gelişebilir. Ayrıca ameliyatın kendisinden kaynaklanan riskler ve komplikasyonlar gelişebilir. Cerrahi sonrası hipotiroidizm, tiroid hormon desteği ile düzelebilir.
Hipertiroidizm tedavi edildiğinde genellikle iyi seyirli bir tablodur. Ancak tedavi edilmezse tirotoksikoz ve tiroid fırtınası gibi ciddi olumsuz sonuçlara sebep olabilir.
Gebelerde hipertiroidizmin düzelmesi için kullanılan antitiroid ilaçlar sebebiyle aşırı baskılama, bebekte hipotiroidizme neden olabileceği için dikkatli izlenmelidir.
Diğer taraftan gebelerdeki hipertiroidizmin bebeğe yansıması olan yenidoğan hipertiroidizmi de gelişebilmektedir. Bu durum genellikle geçicidir. Anneden gelen ve plasentadan geçen TSH reseptörü uyarıcı antikorların bebeğin tiroidini de uyarması sonucu gerçekleşir. Genellikle doğumdan 5-6 ay sonra kendiliğinden düzelir. Ancak bazı genetik anormalliklerde kalıcı veya uzun süreli de olabilir.