Fosfat ile fosfor zaman zaman birbirinin yerine kullanılan terimlerdir. Ağızdan alınan fosfat bağırsaklara kadar fosfat olarak gelir ve burada oksijen ile etkileşime girerek fosfor halini alır. Fosfor ise diş ve kemik sağlığı için vazgeçilmez maddelerden birisidir. Fosfor kalsiyumdan sonra vücutta en fazla bulunan kimyasal maddedir.
Kanda olması gereken fosfor miktarı belirli yaş gruplarında değişiklik gösterebilmektedir.
Kanda normal fosfor değerleri:
- 0-10 gün yeni doğanda: 4,5 – 9,0 mg/dL
- 10 gün-2 yaş çocuklarda: 4,5 – 6,7 mg/dL
- 2 yaş-12 yaş çocuk ve ergenlerde:4,5 – 5,5 mg/dL
- Yetişkinlerde: 2,5 – 4,5 mg/dL ( Yetişkinlerde 1,0mg/dL altındaki ve 10 mg/dL üstündeki seviyeler anormal duruma işaret eder.)
- 60 yaş üzeri erkeklerde: 2,3 – 3,7 mg/dL
- 60 yaş üzeri kadınlarda: 2,8 – 4,1 mg/dL
Fosfat aynı zamanda karbonhidratların yakılarak enerji üretimi, kas ve sinir fonksiyonları ve kemik büyümesi için gereklidir. Fosfat seviyesi kalsiyum seviyesi ile denge halindedir. Bu denge parathormon tarafından sürekli sabit tutulur. Günlük diyet ile alınan fosfatın kandaki fazlalığı halinde fazla miktar idrar ile atılır. Normal diyet ile beslenen insanlarda 24 saatte toplam idrar ile atılan fosfor miktarı 0,4 – 1,3 g/gün olarak belirlenmiştir.
Kanda fosfor eksikliği neden olur?
Vücudun ihtiyacı olan fosforun gıdalarla alınamaması veya fazla atılması durumlarında kanda fosfor eksikliği oluşur. Dengesiz beslenme ve aşırı alkol alımı en sık sebepleridir. Kısaca bu sebepleri aşağıda özetleyelim:
- Solunumsal alkaloz varlığı
- Hiperkalsemi
- Hipotermi
- Hiperparatirodizm
- Riketsiya hastalığı
- Malabsorbsiyon ve malnütrisyon bzuklukları
- Osteomalazi hastalığının varlığı
- Kusma ve şiddetli diyare
- İnsülin düzeylerinin yüksek seyretmesi
- Alkolizm
- Fankoni sendromu
- Şiddetli yanıklar
- Metal zehirlenmeleri
- Uzun süre diüretik kullanımı
- Diğer bazı ilaçların kullanımı
Kanda fosfor eksikliği belirtileri nelerdir?
Çocuklarda dişlerin geç çıkması, yetişkinlerde kemik ve eklem ağrıları, kaslarda zayıflama, ruhsal ve bedensel güçsüzlük, sürekli yorgunluk ve halsizlik şeklinde kendini gösterebilir.
Kanda fosfor yüksekliği neden olur?
Hiperfosfatemi olarak adlandırılan vücutta yoğun miktarda fosfor birikmesi farklı pek çok sebepten kaynaklanıyor olabilir. Fosfor yüksekliği ve buna bağlı olarak oluşan hastalıkların en önemli sebepleri aşağıda listelenmiştir.
- Kalsiyum ve magnezyum yetersizliği
- İhtiyaçtan fazla alınan D vitamini
- Yüksek keton seviyesine bağlı olarak kanın asidik hale gelmesi
- Diyabetik ketoasidoz
- Bazı böbrek hastalıkları
- Karaciğer rahatsızlıkları
- İltihaplı hastalıklar
- Paratiroit bezlerinin normalden az çalışması ve buna bağlı olarak yaşanan hipoparatiroidizm
- Kas dokularının ani yıkımı
- Kemoterapi hastalarının kullandığı birtakım ilaçlar
- İhtiyaç dışında vücuda alınan takviye gıdaları
- Beslenme yoluyla vücuda gereğinden fazla alınan fosfor minerali fosfor yüksekliği sebeplerinden en çok karşımıza çıkanlar arasında yer almaktadır.
Kanda fosfor yüksekliği belirtileri nelerdir?
Fosfor yüksekliğinin en sık belirtileri:
- Hormonal dengesizlikler
- Böbrek işlevlerinde bozulmalar
- Kemik ve diş hassasiyetine bağlı hastalıklar
- Kaslarda zayıflama ve güçsüzlük
- Sindirim sisteminde bozulmalar(kabızlık, kusma, ishal, bulantı)
- Tiroid bezi işlevlerinde bozukluklar
- Damarlarda kolay hasarlanma
- Ölüm riskini meydana getirecek birtakım sağlık problemleri yaşanabilir.
- Kan ve dokularda kalsiyum-fosfor taşı oluşumu ve kalp krizi, inme ve felç riski fosfor yüksekliği belirtileri arasında gösterilebilir.
Fotoğraf: Chokniti Khongchum