Crush Sendromu (Ezilme Sendromu, Travmatik Rabdomyoliz, Bywaters Sendromu)
Depremlerde, afetlerde, ağır egzersiz sonrası görülen kas zedelenmesinin vücuda verdiği organ hasarını ifade eder. Tek bir hastalık değil, ağır bir kinik tablodur. Ezilme, sıkışma veya hareketsizlik sonucu ortaya çıkan kas zedelenmesine bağlı olarak myoglobin, potasyum, fosfat, magnezyum, gibi ürünler açığa çıkar. Bunlar böbreklerde tıkanmaya ve akut böbrek yetmezliğine, kanda potasyum seviyesinin artmasına bağlı belirtilere, elektrolit dengesizliklerine, sıvı kaybına bağlı hipovolemik şok tablosuna, kalp yetmezliğine, enfeksiyonlara, kas içi kanamalara bağlı olarak kompartman sendromuna, pıhtılaşma sorunlarına, solunum yetmezliğine vs neden olabilir. Crush sendromu tüm bu tablonun genel adıdır.
Hızlı ve etkin bir tedavi uygulanmadığı takdirde hayati tehlike oluşturur. Özellikle büyük depremlerden sonra görülen en önemli ölüm nedenlerindendir. Afetten günler sonra çıkarılan kişilerde daha sık görülür.
Enkaz altından çıkarılan kişilerde, maruziyet ortadan kaldırıldığında vücut kaslarda yeniden oksijenlenmeyi başlatmaya çalışır. Ağrı kontrol altına alındığında hasta gülümser. Ancak sonrasında uygun şekilde müdahale edilmediğinde çok geçmeden hasta kaybedilir. Bu nedenle Crush sendromuna gülümseyen ölüm de denir.
Crush sendromunda böbrek yetmezliği neden gelişir?
Kaslarda ezilme sonucu kan dolaşımı bozulur. Yeterli oksijenlenme olmadığında bölgede sodyum, kalsiyum gibi iyonlar açığa çıkar. Kas hacmi artar. Sıvı kaybı artar. Kaslar şişer, sert, soğuk ve kısmen nekrozedir. Açığa çıkan myoglobulin böbrek tübüllerinde çöker ve tübülleri tıkar. Damarlarda kasılma ve hasara yol açar. Uygun şekilde fonksiyon göremeyen böbreklerde akut yetmezlik gelişir.
Crush sendromunda kalp sorunları neden oluşur?
Crush sendromunda kaslardan salınan potasyum kan seviyesinin yükselmesine (hiperkalemi) neden olur. Potasyum, fosfat gibi iyonların artışı kalpte ritim bozukluklarına yol açar. Bir süre enkaz altında klan kişide gelişen sıvı kabı ve buna bağlı hipovolemi de kalp fonksiyonlarını etkiler. Bunlara bağlı olarak kalp yetmezliği gelişir. Bu nedenle enkaz altında sağ ulaşılan kişilere, enkaz altından çıkarılmadan damar yolu açılması ve serum verilmeye başlanması çok önemlidir.
Kompartman sendromu nedir?
Genel olarak kas içi basınç artışı ve ödemin sorumlu olduğu, ağrılı bir tablodur. Enkaz altında kalma dışında trafik kazaları, ağır egzersizler gibi kasların ezilme, basınca maruz kalma durumu ile karşı karşıya kaldığı olaylarda da görülebilir. Ezilme, basınç veya kırıklara bağlı olarak kas içi kanama ve ödem oluşabilir. Ezilme, sıkışma, kırık, biriken kan ve ödem kas damarlarında daralmaya, oksijen dolaşımında bozulmaya ve iskemiye yol açar. Cerrahi olarak tedavi planlamalıdır. Kas içi basınç düşürülür.
Crush sendromu belirtileri nelerdir?
Crush sendromunun en temel belirtilerinden biri kompartman sendromudur. Buna bağlı olarak kol ve bacak kasları şiş, soğuk, gergindir. Hareket ettirdiğinde şiddetli ağrı olur. Uyuşukluk, hareket güçlüğü, his kayıpları olabilir. Nabız alınamıyorsa kanlanma iyice bozulmuş, damar tıkanıklığı gelişmiştir. Acil müdahale gerektirir.
Kompartman sendromu dışında görülebilen belirti ve bulgular şunlardır:
- Travma olan alanda ağrı,
- Travma bölgesinde his kaybı,
- Travma bölgesinde uyuşukluk,
- Soluk renk,
- Nabız alınamaması,
- Kan basıncında düşme,
- Hipovolemik şok belirti ve bulguları,
- Akut böbrek yetmezliği (idrara çıkamama, koyu renkli idrar, karın ağrısı vs)
- Kalpte ritim bozuklukları,
- Solunum sıkıntıları vs.
Crush sendromu tanısı nasıl konur?
Crush sendromu deprem sendromu enkaz altından çıkarılan herkes için dikkate alınması gereken önemli bir tablodur.
- Kan testlerinde potasyum, myoglobulin artmıştır.
- Kanda kreatin kinaz (CK MM) artar.
- İdrar testlerinde eritrosit, myoglobulin görülebilir.
- İdrar miktarı azalmıştır.
- EKG de kalp yetmezliği bulguları olabilir.
- Böbrek fonksiyon testleri (BUN, kreatinin vs) artar.
- Gerekirse röntgen grafisi, bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans istenebilir.
Crush sendromuna müdahale nasıl olmalıdır?
Crush sendromu enkaz altında kalan herkes için düşünülmelidir. Kişiye enkaz altında ulaşıldığında ve uygun alan varsa hemen damar yolu açılır ve kişiye 1,5 litre/saat hızda sodyum klorür (izotonik) verilir. Kişi enkaz altında kaldığı sürece damar yolundan sıvı takviyesine devam edilir. Enkaz altından çıkan kişiye sonda takılarak idrar çıkışı olup olmadığı kontrol edilir. Gözleri ışığa karşı hassas olacağından ışıktan korunur. Ağızdan yiyecek veya içecek verilmez.
İdrar çıkışı yok veya az ise bunun sıvı kaybından kaynaklanıp kaynaklanmadığını tespit etmek için sıvı takviyesi artırılır. Az da olsa idrar çıkışının olduğu hastalara damar yolundan mannitol –diüretik tedavisine geçilir. Bu durum onu böbrek yetmezliğine karşı korur. İhtiyaç duyulursa vakit kaybedilmeden diyaliz uygulanabilir.
Hastanın kalp fonksiyonları değerlendirilir. Ritim bozuklukları veya kalp yetmezliği bulguları varsa tedavi başlanır.
Kompartman sendromu gelişmişse tedavi cerrahidir. Kanlanması bozulan kasa basınç azaltılmaya çalışılır.
Crush sendromu kalıcı mıdır?
Crush sendromu uygun ve zamanında tedavi planlaması ile düzelir. Ancak düzelme hasarın boyutuna ve süresine bağlı olarak değişir. Akut böbrek yetmezliği çoğu hastada hızlıca düzelir. Enkaz altında uzun süre kalmaya bağlı kalp fonksiyonlarının toparlanması daha uzun sürebilir. Ayrıca çok daha uzun süre psikolojik destek alması gerekebilir.
Crush sendromu uygun şekilde tedavi edilmediği veya tedavi de gecikme olduğu durumlarda ani ölümlere, kalıcı hasarlara, uzuv kayıplarına neden olabilir.