Boğmaca Aşısı
Boğmaca bordetella pertussisin enfekte kişilerden damlacık yoluyla bulaşması sonucu öksürük nöbetleri, kas ağrısı, halsizlik, döküntü, boğaz ağrısı ile seyreden bir hastalıktır.
Boğmaca aşılarının çocukluk çağı aşılama programlarına alınmasıyla birlikte hastalık görülme sıklığı ve mortalite oranları önemli ölçüde azalmıştır.
İki tip boğmaca aşısı mevcuttur. Birisi ölü B. pertussis hücrelerine dayalı sellüler (whole-cell- wP), diğeri yüksek oranda saflaştırılmış bir veya daha fazla boğmaca antijenine asellüler (aP) aşısıdır. Sellüler aşılar 1981 yılında Japonya’da, aşı reaksiyonlarını azaltmak amacıyla asellüler aşı geliştirilene kadar yaygın olarak kullanılmıştır. Halen Dünya genelinde 80 kadar farklı aşı şeması kullanılıyor olması, ayrıca boğmaca aşılarının diğer aşılarla birlikte uygulanıyor olması nedeniyle aşıların etkinliklerinin kıyaslanması biraz zordur.
Bebek ve çocuklarda beşli karma aşıların içinde 4 doz olarak uygulanmakta olan boğmaca aşısının etkinliği 6-12 yıl sürer ve aşının rapel dozu yapılmadığı durumlarda erişkinlik döneminde koruyuculuğu azalır. Boğmaca, büyük çocuklar, ergenler ve yetişkinlerde giderek daha fazla bildirilmektedir. Aşı ıntramuskuler uygulanır. DaBT uygulamalarında aşıya karşı gelişen yan etkilerin çoğu boğmaca bileşeninden kaynaklanmaktadır. Acı, şişme ve kızarıklık, ateş, anksiyete, anoreksiya ve kusma gibi küçük yan etkiler, ilk üç dozdan herhangi birinden sonraki aşıların yaklaşık yarısında bildirilmiştir.
Sellüler Boğmaca Aşısı (wP)
- pertusis suşlarının ısıtma ya da formalinle işlemden geçirilmesi suretiyle öldürülerek özel kültürlerde üretilmesiyle elde edilir.
Tüm sellüler aşılar difteri ve tetanoz toksoidleri ile birleştirilerek (DTwP) ve bazen de inaktive polio (DTwP-IPA) (dörtlü karma) veya hemofilus influenza tip b (DTwP-IPA-Hıb) (beşli karma), Hepatit B (DTwP-IPA-Hıb-HepB) (altılı karma) ilave edilerek uygulanır.
Tüm sellüler boğmaca aşıları adjuvan olarak alimunyum içerir, ayrıca çoklu dozlarda tiomersal veya fenoksietanol ilave edilir.
İleri yaş çocuklarda ve yetişkinlerde reaksiyon riski nedeniyle uygulanmaz.
Farklı antijenik içeriğe ve üretim yöntemlerine sahip çok sayıda sellüler aşı mevcut olup bağışıklık cevabı farklılıklar göstermekle birlikte boğmacaya karşı koruyuculuğu %78’dir.
Asellüler Boğmaca Aşısı (aP)
1981 yılında Japonya’da üretilmeye başlamasıyla birlikte özellikle gelişmiş ülkelerde daha çok kullanılan Boğmaca aşısı olmuştur. Genellikle sellüler boğmaca aşısı gibi dörlü karma (DTaP-IPA), beşli karma (DTaP-IPA-Hıb) veya altılı karma (DTaP-IPA-Hıb-HepB) şeklinde uygulanır.
Bazı çalışmalarda asellüler aşının etkinliği sellüler aşıya göre bir miktar daha düşük bulunmuştur. Bazı çalışmalarda hayvan deneylerinde asellüler aşılı ancak hafif semptomatik kişilerin hastalığın yayılmasına katkı sağlayabileceği tespit edilmiştir.
Çalışmalar, sellüler aşılarla elde edilen korumanın 4-12 yıl içerisinde %2-13 oranında azaldığını, ancak asellüler aşının idame dozlarında kazanılan bağışıklığın sellüler aşıya göre daha hızlı kaybedildiğini ortaya koymuştur.
Erken dönemde (2/3/4 ay) sellüler aşı uygulamasının reaksiyon riskini azalttığı tespit edilmiştir.
Ayrıca son dönemde yapılan çalışmalarda ensefalopati riski açısından sellüler aşılarla anlamlı bir ilişki gösterilememiştir.
Australya, Kanada, Fransa, Almanya, ABD gibi gelişmiş birçok ülkede yetişkinlere TdaP (Difteri toksoidi, tetanoz toksoidi, asellüler boğmaca) tarzında idame doz önerilmektedir. Yine son veriler gebelik döneminde asellüler boğmaca aşılarının güvenli ve yenidoğanın korunmasında oldukça etkili olduğunu göstermiştir.