Beslenme açısından demir ve demir eksikliği

Oksijeni taşıyan hemoglobin üretiminde temel rol oynayan bir mineraldir. Ayrıca kas hücrelerine oksijen taşınmasında görevli miyogobin proteininin de önemli bir bileşenidir. Çocuklarda sağlık beyin gelişimi, hormon üretimi işlevleri vardır. Gıdalarla ve takviye ürünlerle alınır.  

Demir karaciğer, dalak, kas dokusu ve kemik iliğinde ferritin şeklinde depolanır. Transferrin isimli proteine bağlanarak vücutta dağılır. Demir eksikliği tanısında ferritin ve transferrin ölçümlerinin yapılması da eksikliğin düzeyi hakkında bilgi verir.  

Eksikliğinde anemi gelişir ve dünyada ek sık görülen kansızlık nedenidir.  

Demir nerelerden karşılanır? 

• Kırmızı et, 
• Karaciğer, 
• Sakatatlar, 
• Kümes hayvanları,  
• Balıklar ve kabuklu deniz ürünleri (sardalye, ton balığı, istiridye, midye vs), 
• Baklagiller (nohut, mercimek, börülce, barbunya, bezelye, kuru fasulye vs), 
• Ispanak, 
• Patates, 
• Kuru erik, 
• Üzüm, 
• Soya fasulyesi, 
• Kabak, 
• Yulaf, 
• Zenginleştirilmiş tahıl ürünleri (ekmek, gevrek vs), 
• Bal,  
• Pekmez. 

Kahve, çay, maden suları gibi bazı ürünler demir emilimini azalırlar. Bu nedenle bu ürünlerin demir içeren gıdalar veya takviye ürünlerle birlikte alınmaması önerilir.  

Demirin görevleri nelerdir? 

• Oksijenin hemoglobin ve myoglobin tarafından taşınmasına destek, 
• Şekerden enerji üretimi, 
• Bağışıklık sistemine destek, 
• Bilişsel fonksiyonların güçlendirilmesi, 
• Deri, saç ve tırnak sağlığına destek. 

 Demir ihtiyacı ne kadardır? 

• 0 – 1 yaş çocuk: 11 mg/gün 
• 1-3 yaş çocuk: 7 mg/gün 
• 4-8 yaş çocuk: 10 mg/gün 
• 9-13 yaş çocuk: 8 mg/gün 
• 14 yaş ve üzeri erkek çocuk: 8 mg/gün 
• 14 yaş ve üzeri kız çocuğu: 18 mg/gün 
• Hamilelik dönemi: 27 mg/gün 
• Emzirme dönemi: 10 mg/gün 

Demir eksikliğinde hangi belirti ve bulgular görülür? 

Vücuttaki demir depolarının azalması ya da kullanımında sıkıntı olması durumlarında demir eksikliği anemisi oluşur. 

Demir eksikliği çeşitli sebeplerle olabilir; 

• Yetersiz beslenme (vegan beslenme vs), 
• Demir ihtiyacının artması (hamilelik, emzirme, ergenlik vs), 
• Demir kabı (menstruasyon, yaralanma, kazalar, ülser kanamaları vs), 
• Emilim bozuklukları (Çöşyak hastalığı vs), 
• Çay, kahve, kola tüketiminin fazla olması, 
• Genetik faktörler. 

Demir eksikliği belirtileri başlangıçta hafif ilerleyen dönemde biraz daha şiddetli olabilir.  

Başlangıç belirti ve bulguları; 

• Kırılgan cansız saçlar,  
• Kuru cilt, 
• Ağız köşelerinde çatlamalar,  
• Ağız içinde hassasiyet 

İlerleyen dönemde kansızlığa bağlı olarak; 

• Halsizlik, yorgunluk, 
• Solunum problemleri, 
• Başağrısı, baş dönmesi,  
• Gözlerde kararma, 
• Konsantrasyon sorunları,  
• Üşüme, 
• Uyku problemleri, 
• Saç dökülmesi,  
• Soluk cilt rengi. 

Tedavi edilmeyen demir eksikliği hamilelerde düşük doğum gibi sorunlara neden olabilir. Ayrıca kalp damar sistemi hastalıkları, enfeksiyonlara yatkınlık, gelişme sorunları yaşanabilir.  

Demir fazlalığında hangi belirti ve bulgular görülür? 

Genellikle takviye ürünlerle yüksek doz (20 mg’dan fazla) demir alımına bağlı gelişebilir. Bazen genetik bir hastalık olan hemokromatoziste de demir fazlalığı görülür.  

• Kabızlık,  
• Karın ağrısı,  
• Bulantı, kusma,  
• Mide rahatsızlığı görülebilir.