Aşı fiyatlarını neler etkiler
DSÖ ülkelerin aşı tedarik fiyatlarını şeffaf bir şekilde paylaşması için gayret gösterse de bazı ülkeler sözleşme gizliliği, aşı tedariğinin kamu tarafından yapılmaması gibi gerekçelerle tedarik fiyatlarını açıklamamaktadır.
DSÖ üyesi 144 ülkenin 32’si dışında alım fiyatlarını açıklayanların verilerine göre 2016 yılında 3,2 milyar doz aşı için 73 üreticiye 7,8 milyar dolar ücret ödenmiştir. Bazı çalışmalar ise 2020 yılında küresel aşı pazarının 41,4 milyar doları bulduğu, 2026 yılına kadar %8.2 büyüme göstermesinin beklendiğini ifade etmektedir.
DSÖ tarafından yapılan değerlendirmelere göre:
- Aşılar arasındaki fiyat aralığı çok geniştir.
- PAHO ve UNICEF tarafından 7 yıl önce açıklanan rakamlara göre son 3-4 yılda nominal aşı fiyatlarının enflasyon artışına kıyasla düşüş eğiliminde olduğunu göstermektedir.
- Doz sayıları kıyaslandığında en büyük payı bOPV almaktadır.
- Piyasa değeri en yüksek aşılar yeni aşılardır (KPA, HPV, Rotavirus).
- Gelişmiş ülkelerin ancak yarısı aşı temin fiyatlarını açıklamaktadır.
Aşı fiyatlarını etkileyen ana başlıklar:
- Aşı üreticileri genellikle aşıların uluslararası ticarete ilişkin masraflar ve sigortasını üstlenirler ancak temin edilen ülke içindeki gümrükte depolama, nakliye hizmetleri ve ürünün teslim yeri, temin edilen ülkeye göre ürün paketlenmesindeki değişiklikler ilave maliyet getireceğinden aşı fiyatlarını artıracaktır.
- Aşının flakon içeriğindeki doz sayısı doz başına fiyatı etkilemektedir. Tek doz flakonlar üretim maliyetleri açısından en yüksek fiyata sahipken, birden fazla doz içeren flakonlar daha düşük doz başına maliyete sahiptir. Birden fazla doz içeren flakonlar daha çok gelişmekte olan olan ülkelerde tercih edilmektedir. Ancak açılan flakonların belli bir süre içerisinde tüketilme gereksinimi nedeniyle iyi bir planlama yapılmadığı takdirde kayıp oranı artacaktır.
- Örneğin 10 dozluk bir flakon BCG aşısının PAHO fiyatı 3.3 $’dır. Flakonun açıldıktan sonra en fazla 8 saat içerisinde tüketilmesi gerekir. Flakondaki 10 dozun tamamı kullanıldığında doz başına BCG aşı fiyatı 0.33 $ iken, 8 saatlik kullanım süresi içerisinde tek bir doz kullanıp kalan dozların imha edilmesi durumunda doz başına fiyat 3.3 $ olacaktır. İyi planlamanın olmadığı durumlarda BCG aşı imhalarının %80’lere ulaştığı düşünülürse ekonomik kayıp da çok fazla olacaktır. Hastalık maliyetlerinin onbinlerce doları bulduğu tüberküloz vakaları ile kıyaslandığında elbette 3.3 $ çok büyük bir rakam olmasa da, korunma ile elde edilen hastalık maliyet karlılığının aşının uygun kullanımı ile daha da artırılabileceği ortadadır.
- Eski yöntemlerle üretilen aşılar yeni nesil aşılara oranla daha ekonomiktir. Yeni geliştirilen aşılar için geliştirme maliyetleri, ekipman vs eklendiğinde maliyet artacaktır. Yeni nesil flakonlar enjektörler de ilave maliyet getirecektir.
- Aşıyı üreten üretici sayısı da aşı fiyatlarını şekillendirmektedir. Tek üreticinin olduğu durumda yeterli rekabet ortamı oluşmayacağından aşının fiyatı da yüksek olacaktır
- Aynı içeriğe sahip iki aşının flakon başına doz sayısı eşit olsa da etkin koruma sağlamak için gerekli doz sayısı birisi için iki doz iken diğeri için üç doz olabilir. Az sayıda doz uygulaması toplam maliyet açısından daha ekonomik olduğu kadar uygulanan kişi açısından da daha konforludur.
- Aynı flakonun birden fazla antijen içermesi uygulama kolaylığı, aşı programının etkinliğinin artırılması yanı sıra tek tek uygulamalara göre maliyet etkinlik sağlayabilir. Dörtlü karma aşılar, beşli karma aşılar, kızamık-kızamıkçık-kabakulak aşılar gibi.
- Ülkelerin gelir düzeyleri de aşı maliyetleri üzerinde etkilidir. Düşük gelirli ülkeler aşı temininde zorluk yaşayacakları için UNICEF gibi uluslararası kuruluşların devreye girmesi için oldukça uygun maliyetlerle aşı temini sağlanabilmektedir. Bu tarz destekler düşük gelirli ülke çocuklarının sağlıklarını korumak açısından önemli olduğu kadar, bu ülkelerde ortaya çıkacak salgınların gelişmiş ülkelere sıçraması riskini de en aza indirmek açısından önemlidir.
- Ülkelerin aldıkları aşı miktarları da aşı fiyatlarını etkilemektedir. Yaklaşık 40 bin kişilik nüfusa sahip Monako ile 270 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip Endonezya’nın ihtiyaç duyduğu aşı miktarı farklı olacaktır. Az sayıda aşı temini, aşı üretim maliyetleri dışında lojistik giderlerin eklenmesi ile çok sayıda aşı teminine göre daha yüksek aşı maliyeti oluşturabilir. Bunun önüne geçmek için bazı ülkeler biraraya gelerek temin edilen aşı sayısını artırmakta ve birim maliyetlerini düşürmektedir. Örneğin Pan Amerikan ülkelerin (Brezilya, Nikaragua, Peru, ABD, Venezuella vs) biraraya gelerek oluşturdukları PAHO (Pan American Health Organisation) üye ülkelere uygun fiyatlarla aşı temini sağlamaktadır.
- Aşı firmaları ile imzalanan temin sözleşmelerinin süresi de aşı fiyatlarını etkilemektedir. Daha uzun süreli sözleşmeler üretici firmalara ileriye dönük garanti sağlamakta, üretim planlamalarını daha rahat yapabilmektedir.
- Üretici firmalarla yapılan sözleşme içeriğine bağlı olarak, aşıları temin eden ülkede aşılara yönelik ihtiyaç duyulan analizler, numune sayıları fiyatlara ilave edilecektir. Birden fazla ülkenin biraraya gelerek ortak analizler yapması, bazı uluslararası analizlerin temin edilen ülkede kabulü aşı maliyetinin azaltılmasına olumlu katkı sağlayacaktır.
- Temin edilen aşılara yönelik ülkenin ödeme şekli de önemlidir. Ön ödemeler aşı fiyatlarını düşürürken, ödemelerin uzun vadeye yayılması artıracaktır.