Aşı firesi nedir?

Aşı firesi nedir?

Aşı firesi kaybolan, hasar gören, atılan ya da imha edilen aşıların toplamıdır. Bağışıklama çalışmalarının önemli bir maliyet unsuru olan aşılarda firenin en aza indirilmesi önemlidir.  

Aşı firesinin hesaplanması nasıl yapılır?  

Aşı fire oranının iyi hesaplanması, depolama düzeyinin belirlenmesi, uygun aşı seçiminin yapılması ve tedarik zincirinin iyi yönetilmesi için gereklidir.  

DSÖ aşı fire oranı hesaplamasında 1 − (1 − W𝐶)𝑛 × (1 − W𝑂) formülünü önermektedir.  

 Wc sıcaklık kontrolünün uygun yapılmaması, uygun olmayan depo ve nakliye takibi nedeniyle gelişen donma, aşırı ısıya maruz kalma, kırılma, eksik emvanter, miad aşımı gibi kapalı şişe israfıdır.  

W0 ise aşı uygulayıcılarından kaynaklanan çoklu doz flakonlarda kalan aşı israfıdır.  

Aşı fire oranı (FO) hesaplama da pratik bir diğer formül:  

FO = (Temin edilen doz sayısı – Uygulanan doz sayısı) / Uygulanan doz sayısı * 100 

Fire Faktörü (FF) nedir? 

Aşı fire oranının ulusal düzeyde hesaplanması ve aşı politikalarının bu çerçevede düzenlenmesi ideal olanıdır. Ancak ulusal aşı fire oranının hesaplanamadığı durumlarda DSÖ tarafından önerilen tahmini fire oranları şu şekildedir:  

FF= 100 / (100-FO) 

Aşı fire oranı ortalama ne kadardır?  

DSÖ fire oranının tekli dozlarda ortalama %5, 2-5’li dozlarda ise %10 olarak öngörmektedir. Bu oran 10-20 dozlu flakonlarda %25 iken 20 üzeri dozlu flakonlarda %50’ye çıkabilmektedir. Aşı flakonunun açıldıktan sonra tüketimine kadar geçen sürenin sınırlı olması nedeniyle çoklu dozların rutin kullanımdan ziyade kampanyalarda kullanılması önerilir. Bu oran kampanyalarda 20 üzeri dozlu flakonlarda %20’ye düşmektedir. 

Aşı fire nedenleri?  

Açılmamış aşı flakonlarında sıklıkla karşılaşılan fire nedenleri şunlardır:  

• Miad aşımı, 
• Aşıların uygun takip edilmemesi, 
• Aşırı ısı ya da soğuğa maruz kalma, 
• Kırılma, 
• Envanter kayıt eksiklikleri, 
• Çalınma, 
• Sosyal yardım amaçlı alınan ancak kullanılmayan flakonların atılması. 

Açılmış flakonlarda sıklıkla karşılaşılan fire nedenleri şunlardır:  

• Çoklu doz flakonlarda öngörülen doz sayısının üzerinde kalan dozların atılması,  
• Flakon için öngörülen dozdan daha az sayıda uygulama,  
• Uygun olmayan sulandırma,  
• Açılan flakonların su ile teması,  
• Kontaminasyon şüphesi,  
• Birden fazla doz gerektiren hasta uygulamaları,  
• Uygun olmayan dozaj uygulamaları,  
• Aşılama seansına çok az çocuğun başvurması.  

Aşı firelerinin azaltılması için neler yapılabilir?  

• Stok takip sisteminin uygun şekilde geliştirilip uygulanması,  
• Ülke genelinde ve il düzeyinde bir Bağışıklama Planı oluşturulması ve işlemlerin plan doğrultusunda yürütülmesi,  
• Çoklu doz flakon uygulamaları için standart bir yöntem belirlenmesi ve uygulamanın bu yöntem doğrultusunda yürütülmesi,  
• Aşıların son kullanım tarihlerinin düzenli olarak takip edilmesi,  
• Depolardan aşı dağıtımında İlk Gelen İlk Çıkar prensibinin uygulanması, 
• Soğuk zinciri oluşturan tüm aşamaların haftasonu ve tatil günleri dâhil olmak üzere günde iki kez düzenli olarak takip edilmesi ve takiplerin izlenebilirlik açısından kayıt altına alınması, 
• Aşıların ihale, mal teslimi, depolama ve nakliye aşamalarının düzenli kayıtlarının tutulması, 
• Soğuk zincir ekipmanlarının düzenli bakımı, gerekirse onarımı veya yenilenmesi,  
• Aşı nakil kurallarının net olarak belirlenmesi, naklin her aşamasının takibi ve kaydı, 
• Aşıların aşırı sıcak ve aşırı soğuğa maruziyetinin önlenmesi amacı ile düzgün ve etkin bir takip sistemi oluşturulması,  
• Elektrik kesintisi, arıza, yangın, doğal afet gibi durumlarda uygulanmak üzere bir Acil Eylem Planı oluşturulması, işlemlerin buna uygun şekilde yapılması. 

Çoklu Doz Aşı Flakonlarının Kullanımı 

DSÖ çoklu doz flakonların açıldıktan sonra altı saat içerisinde tüketilmesi gerektiğini ancak bazı kriterleri karşılaması durumunda aşı içeriğine ve türüne bağlı olmak üzere 28 güne kadar kullanılabileceğini öngörmektedir. 

28 güne kadar kullanım için karşılanması gereken kriterler: 

• Aşı DSÖ tarafından ön yeterliliğe uygun bulunmuş,  
• Aşının son kullanma tarihi geçmemiş,  
• Aşı izin aşamalarında, açıldıktan sonra 28 güne kadar kullanım için izin almış,  
• Aşı flakonu, üretici firma tavsiyeleri ve DSÖ standartlarına uygun şekilde muhafaza edilmiş, dondurulmamış, zarar görmemiş, uygun şekilde monitorize edilmiş olmalıdır. 

Çoklu doz aşılarda DSÖ ön yeterlilik izninin alınması önemlidir. DSÖ standartlarına uygun olmayan ulusal standartlara göre testleri yapılmış aşıların kullanılmaması önerilmektedir. Aşı üreticisi tarafından beyan edilen sürenin dışında kullanılması da insan sağlığı açısından risk oluşturacaktır.  

Özellikle az gelişmiş ülkelerde veya kampanya gibi yoğun aşılama çalışmalarında kullanılan çoklu doz aşıların soğuk zincir kurallarına uygun sıcaklıkta muhafaza edilmesi, ısı takiplerinin iyi yapılması ve kayıt altına alınması, açıldıktan sonra öngörülen kullanım süresine uyulması, kontaminasyonun önlenmesi gibi koşullara uymak şartıyla çoklu doz aşı flakonları tekli doz aşılara göre çok daha ekonomiktir.