Antibiyotiklere genel bakış
Bakterilerin gelişimini yavaşlatan ve üremesini durduran veya onları öldüren maddelerdir. Mantarlar veya benzeri mikroorganizmalar tarafından oluşturulabileceği gibi yapay olarak da üretilebilir.
Tarihte farklı şekillerde enfeksiyonlarla mücadele için ilaçlar kullanılmıştır ancak ilk antibiyotik olarak penisilin Aleksander Fleming tarafından 1928 yılında keşfedilmiştir.
Etki güçlerine göre antibiyotikler:
Etki güçlerine göre antibiyotikler ikiye ayrılır:
- Bakteriyostatik antibiyotikler: Bakteri gelişimini yavaşlatan ve üremesini durduran antibiyotikler
- Bakterisid antibiyotikler: Bakterileri öldüren antibiyotikler.
Bakteriyostatik ilaçların bir kısmı birlikte kullanılarak bakterisid etki elde edilebilir. Aynı şekilde bakterisid ilaçlar da düşük yoğunlukta kullanıldığında bakteriyostatik etki gösterebilir.
Eritromisin, klindamisin, tetrasiklin, sülfonamidler, trimetoprim bakteriyostatik antibiyotiklere örnek olarak verilebilir.
Aminoglikozidler, vankomisin, penisilinler, kinolonlar, rifampisin, metranidazol gibi ilaçlar da bakterisid etkili antibotikler için örnek gösterilebilir.
Bakteriyostatik etkili antibiyotikler bakterilerin gelişimini yavaşlatır, üremesini durdurur. Sonrasında vücut savunma sistemi bakterileri yok eder. Bu nedenle güçlü bir bağışıklık sistemine ihtiyaç vardır. Ancak bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde bakterileri direkt öldüren, bakterisid etkili antibiyotiklere ihtiyaç duyulur.
Etki spektrumuna göre antibiyotikler:
Antibiyotikler öldürdükleri bakteri sayısına göre iki gruba ayrılır:
- Dar etki spektrumlu antibiyotikler: Sadece bir veya birkaç bakteri türüne etkili antibiyotiklerdir. Bazen daha geniş etki spektrumu sağlayabilmek için ikili, üçlü antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Mesela penisilin G.
- Geniş etki spektrumlu antibiyotikler: Çok sayıda bakteri türüne etkili, güçlü antibiyotiklerdir. Mesela tetrasiklinler, kinolonlar.
Antibiyotiklerin etki spektrumu disk difüzyon testi, bazıları için de antibiyogram testi ile belirlenebilir.
Bir enfeksiyon durumunda etki spektrumu geniş olan bir antibiyotik seçimi mantıklı gelebilir. Ancak bu durum gereksiz antibiyotik kullanımına ve antibiyotik direnci gelişimine neden olabilir. Örneğin basit bir deri enfeksiyonu için, hastane enfeksiyonu için gerekli olan, alternatifi bulunmayan bir antibiyotik kullanılması direnci artıracaktır.
Antibiyotiklerin etki yolları:
Antibiyotikler farklı yollarla bakterileri öldürür veya üremesini durdurur.
- Hücre duvarı sentezini bozar: Bakteriler etrafında sert bir duvar bulunur. Bu duvar, dışarıdan aldıkları besin nedeniyle bakteri içerisinde oluşan yüksek basınç esnasında dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı korur. Bu duvar olmazsa yüksek basınç kolaylıkla bakteriyi parçalayabilir. Bazı antibiyotikler bu duvarın yapısını bozar ve bakteri yüksek basınç nedeniyle şişer ve parçalanır. Penisilinler, sefalosporinler bu şekilde etki gösterir.
- Hücre zarı geçirgenliğini bozar: Bakterilerin hücre zarı az sayıda delik içerir. Suya geçirgenliği az, yağ içeriği yüksektir. Bu yağ geçirgenliği özelliği sayesinde bazı antibiyotikler hücre zarına tutunur. Hücre zarından enzim sentezini engeller ve bakteriyi öldürür. Polimiksin, amfoterisin, nistatin bu şekilde etki gösterir.
- Nükleik asit sentezi bozar: Rifampisin, gibi bazı antibiyotikler bakterilerin DNA, mRNA sentezini bozarak etki gösterir. Yan etkileri fazla olabilir.
- Ara metabolizmayı bozar: Sülfonamidler, trimetoprim gibi bazı antibiyotikler, bakterinin fonksiyon göstermesini sağlayan ara ürünlerin sentezini bozarak etki ederler.
- Protein sentezini bozar: Tetrasiklin, makrolidler gibi bazı antibiyotikler de bakterilerin protein sentez metabolizmalarını bozarak etki gösterirler.
Kimyasal yapılarına göre antibiyotikler:
- Beta laktamlar,
- Penisilinler
- Sefalosporinler (1., 2. ve 3. kuşak sefalosporinler),
- Monobaktamlar (astreonam),
- Karbapenemler (imipenem, meropenem, ertapenem)
- Glikopeptid antibiyotikler (vankomisin, teikolanin),
- Polimiksinler,
- Aminoglikozidler (Streptomisin, neomisin, kanamisin, gentamisin, tobramisin, sisomisin, amikasin, netilmisin, isepamisin),
- Tetrasiklinler (doksisiklin, tetrasiklin, klortetrasiklin, metasiklin vs),
- Kloamfenikol,
- Makrolidler (eritromisin, spiramisin, klaritromisin, azitromisin vs),
- Linkozamidler (klindamisin),
- Kinolonlar (siprofloksasin, ofloksasin, norfloksasin, nalidiksik asit vs),
- Rifamisinler,
- Nitroimidozoller (metranidazol, ornidazol, tinidazol, nimorazol, seknidazol),
- Sülfonamidler (trimetoprimsulfometoksazol, sulfadiazin vs),
- Antituberküloz antibiyotikler (Isoniazid, etambutol, streptomisin, rifampisin, pirazinamid, PAS, etionamid vs)